Wat ik las 31

Ik vraag me af of onder de lezers van dit blog iemand is die nog weet hoe de SP heette voor hij SP ging heten. Wie het weet is waarschijnlijk lid van die partij óf ouder dan 55. Ik hoor tot de laatste categorie en wist het nog. Anders had ik het nu in elk geval geweten, want het staat in Die stad, dat jaar. In oktober 1972 werd op een bijeenkomst in Rotterdam de Socialistiese Partij (zo schreef je dat toen, ik bedoel in dit geval) opgericht, die daarvoor de KPN/ML heette en die nog weer eerder was afgesplitst van de KEN/ml. De K staat voor Kommunistisch, ML voor marxistisch-leninistisch.

In Die stad, dat jaar van Koos van Zomeren is 'die stad' Nijmegen en 'dat jaar' 1972, en het boek gaat voor een belangrijk deel over de KPN/ML, later dus SP. Van Zomeren woonde in 1972 in Nijmegen en was lid van 'de Partij', zoals de leden hem zelf noemden. Hij hoorde bij de partijleiding, zat in de gemeenteraad in Nijmegen en is vijf jaar lid geweest. Hij heeft eerder al uitgelegd waarom hij de partij verlaten heeft. Ik herinner me niet dat gelezen te hebben, maar toch heb ik altijd een beetje het gevoel gehad dat het mede door Koos van Zomeren komt dat ik (nog) nooit op de SP heb gestemd, terwijl het toch best mogelijk is dat die partij bovenaan komt te staan als ik een stemwijzer op internet zou invullen.

Van Zomeren wilde nu een boek schrijven over de tijd dat hij nog van harte bij de Partij was. Dat is hem aardig gelukt, al kun je toch hier en daar al wel iets van twijfel bespeuren.

Onlangs schreef ik 'Wie niet geïnformeerd is zal veel literatuur niet begrijpen. Maar wie geen romans leest zal veel informatie niet begrijpen.' Dat was misschien een wat overtrokken uitspraak, maar het lijkt bijna of Koos van Zomeren hem zich heeft aangetrokken, want dit boek bestaat uit twee delen: een informatief gedeelte en een roman. De informatieve hoofdstukken en de romanhoofdstukken staan door elkaar en regelmatig had ik even niet door in welk stuk ik zat. Dat kwam mede doordat de echte namen van de mensen die in het informatiegedeelte genoemd worden ook in de roman gebruikt worden, maar ook omdat het eigenlijk min of meer hetzelfde verhaal is, 'vanuit een andere invalshoek' zogezegd. Het boek werd hier wat onoverzichtelijk van, en ik vroeg me, vooral in het begin, af of het wel zo'n gelukkige keuze was, maar achteraf vind ik het zo gek nog niet.

De informatie is nodig om het verhaal te kunnen plaatsen en als je dat allemaal in de roman zou willen proppen werd die daar vast niet beter van. Ik vraag me af of Van Zomeren het meteen al zo van plan was of dat hij er al schrijvende achter kwam dat hij het zo moest of wilde aanpakken. Hij had van te voren erg veel informatie verzameld en met veel partijleden van vroeger gepraat en in een roman kan je dat maar ten dele kwijt en misschien vond hij het zonde om het niet te gebruiken. Anderzijds kun je, als je een roman over die tijd een politieke achtergrond wilt geven, niet om allerlei informatie heen, maar een roman waarin allerlei uitleg wordt opgenomen leest vaak niet prettig. Misschien lees ik nog eens in een interview hoe het zo gekomen is want het lijkt me wel iets waar een interviewer naar zal vragen. Het is in elk geval een nogal ongebruikelijk manier om een boek te schrijven. De ondertitel is 'Roman met aantekeningen'. Zelf vond ik de aantekeningen aanvankelijk het interessantst, maar als de roman er niet was geweest was ik misschien toch gestopt met lezen. Een aantal pagina's wordt b.v. gevuld met een uittreksel uit alle krantenberichten en advertenties van De Gelderlander uit het jaar 1972. Dat was wel even doorzetten, maar het afwisselend lezen van beide elementen van het boek gaf toch iets extra's aan het geheel.

Ik vraag me af of 'jongere lezers' het boek kunnen waarderen. Het is trouwens helemaal de vraag of Van Zomeren wel door jongere lezers gelezen wordt, want een hippe schrijver kun je hem bepaald niet noemen. Voor mij hoort hij tot de 'sympathieke' schrijvers. Zijn romans vind ik nooit geweldig, maar zijn zinnen zijn soms heel mooi en zijn ideeën over de natuur bevallen me, evenals de ironische manier waarop hij over zichzelf schrijft. Zijn dagboek Een jaar in scherven vond ik wél heel goed en zijn columns die enkele jaren op de voorpagina van de NRC gestaan hebben las ik ook graag.

Van Zomeren was voor hij lid van de partij werd journalist bij Het Vrije Volk, in Nijmegen. Hij nam ontslag, liet zich omscholen tot metaaldraaier (geloof ik) en ging in een fabriek werken, iets wat voor partijleden verplicht was of in elk geval als zeer wenselijk werd beschouwd (zeker weet ik het niet, maar ik denk het eerste). Later werd hij hoofdredacteur van het partijblad de Tribune en schreef dat in zijn eentje vol. Hij werd ook Propagandasecretaris, een door de partij betaalde functie, waardoor hij zijn baan in de fabriek kon opzeggen en zich geheel aan de partij wijden. Hij schreef ook boekjes die voor scholing gebruikt werden.

De partij was een manier van leven: 's avonds en in het weekend ging je vergaderen of colporteren (d.w.z. proberen de Tribune aan de man/vrouw te brengen), en er waren acties, zoals het kraken van dure huurwoningen die leegstonden omdat niemand de huur kon betalen.

Van grote invloed in dat jaar was de oorlog in Vietnam en de demonstraties daartegen. Daarbij werkte de partij samen met andere partijen en groeperingen, in de Brede Vietnambeweging. De Amerikanen voerden hevige bombardementen uit op Noord-Vietnam en het protest daartegen werd steeds heviger, ook in Nederland. De toenmalige leider van de SP, Daan Monjé, bedacht de actie Van mens tot mens. Die hield in dat er kaarten gemaakt werden van foto's uit de Vietnamoorlog. Deze werden per vijf in een mapje gedaan, samen met een strookje dat uit een telefoonboek van een Amerikaanse stad geknipt was en waarop vijf adressen stonden. De bedoeling was dat je die kaarten naar die adressen stuurde. Achterop stond een tekst (van Jane Fonda) waarin gevraagd werd hoe je later dacht je kinderen over deze oorlog te vertellen. De mapjes werden via colportage verkocht. Ik herinner me deze actie nog goed omdat iemand die ik kende (partijlid) er aan meewerkte.

Van Zomeren vertelt over het inpakken van de kaarten. In de vergaderzaal van de partij zat iedereen bij elkaar kaarten in mapjes te doen, er werd een bandje van de top-40 gedraaid, er werd stevig gerookt en het was gezellig. Dit soort details geven het boek een grote nostalgische kracht, d.w.z. als 1972 ook 'jouw tijd' was. Ook voor wie toen niet bij de partij was is veel herkenbaar: de demonstraties, de acties, het gevoel dat de wereld moest veranderen en dat onze generatie daarvoor ging zorgen. (Nee, het is niet gelukt, maar dat wisten we toen nog niet.)

Het romangedeelte in het boek is het verhaal van (romanfiguur) Bert Staal, die in het pand van de partij woont maar zelf geen lid is. Hij verhuurt het huis dat zijn vader voor hem en zijn broer gekocht heeft aan de partij en heeft er zelf nog een kamer. Hij droomt over een meisje dat hij een keer in een soort visioen heeft gezien. Ze zat 's nachts in de keuken en at een tomaat (!). Zijn broer is wel lid van de partij. Op Bert wordt van diverse kanten aandrang uitgeoefend om ook lid te worden, maar hij weigert, al lijkt hij zelf niet goed te weten waarom. Hij biedt wel op een keer aan om een artikel voor de Tribune te schrijven. (Gek genoeg herinnerde ik me nog vaag dat dat artikel, een interview met de atleet Jos Hermens, in de Tribune heeft gestaan.) Aan het eind van het verhaal ontmoet hij inderdaad een meisje dat 's nachts een tomaat zit te eten.

Het bovenstaande klinkt wat rommelig en dat is het boek zelf ook wel, maar het was toch een aardige leeservaring. Voor 55-plussers met linkse sympathieën heeft het zeker wat te bieden. Voor jongere SP-stemmers misschien ook wel.