Wat ik las 7

De afgelopen dagen las ik De jongen in de gestreepte pyjama van John Boyne. Een collega raadde me dit boek dringend aan, Wies schreef dat het veel indruk op haar had gemaakt en een van mijn kinderen las het op aanraden van een vriendin die het erg goed vond en vond het zelf 'wel goed maar niet geweldig'. Genoeg om me te doen besluiten het ook te gaan lezen.

Voor wie het nog wil lezen en op wikipedia gelezen heeft hoe het afloopt, dat had ik ook gelezen en het maakte mij niks uit. Dit is geen boek waarin het om de afloop gaat, al is die dramatisch. Integendeel, je leest het misschien wel aandachtiger als je al weet hoe het gaat eindigen. Dit ter geruststelling.

Een samenvatting is her en der te vinden, dus ik hou het kort. De 9-jarige Bruno verhuist in 1943 onverwacht, samen met zijn ouders en zijn zusje Gretel van 12 en hun dienstmeisje Maria, van Berlijn naar een plaats die hij uitspreekt als Oudwis. Zijn vader is een hoge officier in het Duitse leger en geniet de speciale belangstelling van de 'Furie', die een keer met zijn vriendin Eva bij hen is komen eten.

Bruno mist hun fijne huis, de buurt en zijn vriendjes. Vlakbij hun nieuwe huis is een groot terrein met een hek eromheen waar hij mensen ziet lopen in gestreepte pyjama's en met een gestreepte muts op. Hij is een beetje jaloers omdat die mensen het voor zijn gevoel gezelliger hebben. Hij gaat wandelen langs het hek en maakt kennis met Shmuel, een jongen die achter het hek woont en zich graag afzondert in een uithoek van het terrein. Ze blijken precies even oud te zijn. Als Bruno de kans heeft gaat hij naar Shmuel toe en praat met hem. Soms geeft hij hem wat te eten. Ze worden vrienden.

Uit het verhaal valt op te maken dat Bruno's vader de leiding heeft over het kamp. Van zijn zusje hoort Bruno dat in het kamp Joden wonen, maar verder heeft hij geen idee van wat er aan de hand is. Shmuel vertelt hem wel hoe hij in het kamp is terechtgekomen, maar niet wat zich er afspeelt. Bruno's moeder wil terug naar Berlijn en Bruno en zijn zusje moeten mee. Bruno vertelt het aan Shmuel en vraagt of hij de laatste keer dat ze elkaar zullen zien mee mag het kamp in. Zijn hoofd is kaalgeschoren omdat hij luizen had en Shmuel kan wel zo'n gestreepte pyjama voor hem meebrengen, zodat hij niet zal opvallen. De rest zal ik niet vertellen.

Wat vond ik van het boek? Ik vond het een echt jeugdboek, al weet ik niet zeker of het zo bedoeld is, en het lijkt mij heel bruikbaar voor de geschiedenisles. Ik vond Bruno wel wat onwaarschijnlijk naïef in zijn onbegrip, maar het lijkt me toch ook weer niet onmogelijk dat een kind zo tegen de dingen aankijkt. De ontmoetingen met Shmuel leken me erg onwaarschijnlijk en dat riep bij mij de vraag op of je Auschwitz wel zo mag voorstellen. Het antwoord op die vraag weet ik niet. Enerzijds denk ik dat in de literatuur alles mag, maar anderzijds denk ik dat je wat in de concentratiekampen is gebeurd misschien niet op deze manier mag gebruiken. Maar als het een boek voor kinderen is denk ik dat het toch weer anders ligt, omdat je kinderen omzichtig over deze dingen moet inlichten. Een verhaal over één joodse jongen is dan beter geschikt om mee te beginnen dan een les over de 6 miljoen.

Het is een aangrijpend boek, maar ik denk dat dat voor ons als volwassenen mede bepaald wordt door wat wij eerder al over de concentratiekampen gelezen hebben. Een kind dat via dit boek te weten komt dat er dergelijke kampen geweest zijn zal daar meer uitleg over moeten krijgen om er zich een enigszins waarheidsgetrouw beeld van te vormen, al is zo'n beeld natuurlijk, ook al lees je er nog zoveel over, maar zeer beperkt mogelijk.

Het boek bevat in elk geval goede aanknopingspunten om grote onderwerpen als anti-semitisme, goed & kwaad en vriendschap te bespreken. De stijl vond ik mooi sober, behalve dan de vele herhalingen die het boek (naar ik aanneem) een ironisch tintje moeten geven, zoals over de werkkamer van Bruno's vader 'die Verboden Terrein was. Altijd. Zonder Uitzondering.' En dat staat er dan steeds als het over die kamer gaat. Kinderen vinden dat misschien juist leuk en andere volwassen misschien ook wel, maar mij irriteerde het een beetje. Leuk voor Winnie de Poeh, maar in een boek als dit hou ik er niet van. Maar wie weet heeft de schrijver het bewust gebruikt om het dramatische verhaal wat draaglijker te maken, zoals Foer in Alles is verlicht voor mijn gevoel ook de stijl gebruikte om het drama wat minder dramatisch te maken.

Al met al voel ik me het meest thuis bij de mening van mijn dochter: ik vond het wel goed maar niet geweldig. Maar lees het vooral zelf en voor een jeugdbibliothecaris lijkt het me eigenlijk een verplicht boek.