Bieb de bouwer

Kleurplaat hier gevonden.

Astrid wees ons op de uitzending van Boeken op TV van de VPRO over het boek De draagbare lichtheid van het bestaan, een bundel essays onder redactie van Valerie Frissen en Jos de Mul, die zelf ook een bijdrage aan dit boek leverden. Ik heb die uitzending inmiddels ook bekeken en kan aan de mooie samenvatting die Astrid ervan gaf niets toevoegen. Wel wil ik proberen iets te vertellen dat ik als gevolg van die uitzending dacht.

In het gesprek kwam een theorie van de (inmiddels honderdjarige) antropoloog Claude Lévi-Strauss aan de orde. Levi-Strauss onderscheidt twee manieren van denken: die van wat hij de 'ingenieur' noemt en die van de 'bricoleur' of 'knutselaar'. Met het denken van de ingenieur wordt de wetenschappelijke manier van denken bedoeld: gericht op de lange termijn en van een zeker abstractieniveau. De manier van denken van de knutselaar, het zgn. 'wilde' denken, is gericht op direct praktisch nut en maakt gebruik van 'bouwstenen' die (toevallig) voorhanden zijn. 'Web 2.0' is een mooi voorbeeld van dat wilde denken: met behulp van allerlei (ons inmiddels door de 23 dingen bekende) gebruiksvriendelijke webmogelijkheden knutselen wij er lustig op los: wij bloggen, flickeren, hyven, enz. enz. en geven daarmee ons dagelijks bestaan een bepaalde door ons gewenste vorm.

Het heeft mij altijd een beetje verbaasd dat wel gedacht wordt dat deze bouwstenen ook bij uitstek geschikt zouden zijn om de bibliotheek mee te hervormen, dus om a.h.w. een nieuwe bibliotheek mee in elkaar te knutselen. Ik heb daar vanaf het begin van de 23dingen-cursus een vaag onbehaaglijk gevoel bij gehad dat ik nooit echt goed onder woorden kon brengen, iets van voorlopigheid en van willekeurigheid en tijdelijkheid, van ad hoc-denken. Nu heb ik bij dat gevoel een term gevonden: knutselen (ofwel bricolage).

Met dat knutselen is op zich helemaal niks mis en het helpt de mens om zich te handhaven op een manier die hem bevalt. 'Web 2.0' sluit perfect aan bij wat veel mensen momenteel het belangrijkste in hun leven vinden: communiceren. Het lijkt me dus beslist een goed idee als de bibliotheek daar ook bij zou aansluiten. Maar zou er om de bibliotheek te laten overleven toch ook niet iets meer nodig zijn, iets wetenschappelijkers, iets van de langere adem, iets waar wat langer over nagedacht is? Die 2.0.-bouwstenen zijn maar voorlopig van aard en als er weer iets nieuws wordt uitgevonden gaan veel mensen daar graag meteen mee aan de slag en laten de vorige steen gerust weer vallen.

Neem b.v. twitter, ook zo'n typisch knutselding: heel geschikt voor de mens die graag met veel andere mensen in contact staat, die zich graag bewust is van wat hij doet en die graag snel van een heleboel op de hoogte is. Een mooie bouwsteen voor een dynamisch sociaal leven, zogezegd. Maar dat je de laatste tijd regelmatig leest dat de bibliotheek ook iets met twitter 'moet', net zoals de bibliotheek iets 'moet' met hyves, dat begrijp ik niet zo goed. Je kunt met deze bouwsteen leuk communiceren, maar als je hem voor je organisatie wilt inzetten zul je toch wel iets van enig belang te communiceren moeten hebben. Dat Obama zijn succes voor een deel aan een 'tool' als twitter te danken heeft, zoals aan het begin van de uitzending aan de orde kwam, geloof ik onmiddellijk, maar ik geloof níet dat dat zonder een overtuigende inhoud óók gelukt zou zijn. Ik bedoel: als McCain enthousiaster getwitterd zou hebben, zou hij dan gewonnen hebben? Dat wil ik toch maar liever niet geloven.

Wat wil ik hier eigenlijk mee zeggen? Dat de bouwstenen van een knutselwerk anders zijn dan die van een bouwwerk voor de lange termijn. En dat de bibliotheek hopelijk nog iets is voor de lange termijn en daarom niet gered kan worden met alleen maar het soort bouwstenen dat bij uitstek geschikt is om mee te knutselen (de 2.0-bouwstenen). Zoiets.

Dit kwam in me op n.a.v. dit tv-gesprek. Ik geef meteen toe dat het nogal vaag klinkt allemaal.
Ik hoop het boek nog eens te lezen, of in elk geval het artikel van Valerie Franssen over de ingenieur en de knutselaar. Dan zal vast blijken dat ik het allemaal verkeerd begrepen heb, maar dat zal ik dan eerlijk opbiechten.