WELKOM OP MIJN WEBLOG

Dit blog is in de loop der jaren veranderd. Ooit ging het vooral over de bibliotheek, nu gaat het meer over lezen en taal. (Wie denkt: de bibliotheek gaat toch óók over lezen en taal, ziet dat anders dan ik.) Ooit werd het elke dag bijgehouden, nu minder regelmatig. Wat hetzelfde gebleven is: opmerkingen zijn van harte welkom.

zondag 30 mei 2010

Wat ik las 49

In Zomertijd van J.M. Coetzee, dat ik onlangs las, kwam zijn debuut Schemerlanden uit 1974 ter sprake. Ik kende dat boek niet, maar het bleek in mijn kast te staan en ik kon er dus zo in beginnen. Ik vond het een verrassend boek. Ik ben benieuwd hoe het destijds besproken is, maar daar kan ik niets van terugvinden. Waar zijn de recensies uit het pré-digitale tijdperk gebleven, weet iemand dat?

De verrassing was dat ik het geen 'echte Coetzee' vond, d.w.z. de Coetzee zoals ik hem meende te kennen. Voor mij is Coetzee vooral de man die de eenzaamheid van de mens en het onvermogen de medemens te begrijpen beschrijft. En nou zie je maar weer dat het wel eens nuttig is (ik bedoel nu: nuttig voor mezelf) als je probeert iets over een boek op te schrijven, want toen ik de voorgaande zin aan het schrijven was dacht ik ineens: maar dat doet hij in Schemerlanden ook! Terwijl ik juist wilde gaan zeggen dat dat in Schemerlanden anders is.

Ja, hoe zit het nou? Eigenlijk is het vrees ik te moeilijk om uit te leggen, maar laat ik een poging doen. In Schemerlanden worden de eenzaamheid en het onvermogen meer verpakt in een verhaal, maar ze zitten er wel degelijk in. Ze troffen me minder omdat ze meer op afstand bleven, omdat het lijkt te gaan over mensen die zó anders zijn dan je zelf bent dat je je het niet hoeft aan te trekken. Zoiets. Maar waarschijnlijk, vermoed ik nu, is die afstand slechts schijn en moet je je het wel degelijk aantrekken.

Schemerlanden bestaat uit twee verhalen: Het Vietnamproject en Het relaas van Jacobus Coetzee. In Het Vietnamproject lezen we een verslag van Eugene Dawn, specialist in psychologische oorlogvoering, die een essay heeft geschreven over de vraag waarom het Amerikaanse leger er ondanks voortdurende bombardementen (het verhaal speelt in de jaren '70 van de 20e eeuw) maar niet in slaagt de oorlog in Vietnam te winnen. Zijn baas heet Coetzee en die geeft Dawn de opdracht zijn artikel te herschrijven, omdat het voor de legerleiding te moeilijk is. Terwijl Dawn daar mee bezig is verandert zijn verslag in een soort dagboek waarin we lezen dat hij zijn vrouw heeft verlaten en met zijn zoontje zijn intrek heeft genomen in een hotel. Hij wordt daar gevonden door de politie. Zijn vrouw is er ook bij en als de deur wordt ingetrapt steekt Dawn zijn zoontje met een mes. De rest van het verhaal vertelt hij vanuit een psychiatrische inrichting.

Het relaas van Jacobus Coetzee speelt omstreeks 1760. Jacobus is een afstammeling van Hollanders die zich in zuidelijk Afrika hebben gevestigd. Hij heeft een boerenbedrijf en beschouwt zich als ontdekkingsreiziger. Hij gaat op olifantenjacht en komt onderweg in aanraking met een Hottentottenstam, waar hij een tijd verblijft omdat hij ziek is. Aanvankelijk lijkt men hem goedgezind, later wordt hij vernederd en bestolen. Zijn bedienden, oorspronkelijk ook Hottentotten, laten hem in de steek en hij gaat alleen terug naar de boerderij. Het lukt hem om te overleven en de honderden kilometers te voet af te leggen. Later keert hij met een groep gewapende mannen terug om wraak te nemen op de Hottentotten.

Zo ongeveer was het, met de nadruk op ongeveer. Ik zou het boek (minstens) nog een keer moeten lezen om er beter verslag van te kunnen doen.

Wat me in het boek opviel, vergeleken met wat ik verder van Coetzee ken, is dat het weliswaar over individuen gaat, maar dat het wederzijds onbegrip iets lijkt te zijn van groepen: Amerikanen tegenover Vietnamezen, blanken tegenover Hottentotten. Misschien is het zo dat Coetzee in zijn latere romans heeft uitgewerkt dat dit onbegrip ook bestaat tussen alle individuen. Misschien, want ik weet het niet en het is me eerlijk gezegd te ingewikkeld. Wie Coetzee wil begrijpen zal hem moeten lezen en herlezen en blijven lezen en wie daar, zoals ik, te ongedurig voor is, zal hem niet (of slechts ten dele) begrijpen. Misschien zou het een goede keuze zijn om voortaan alleen nog maar Coetzee te lezen. Maar dat kun je ook zeggen van Céline, of Kértesz, of Proust. En stel dat je zo'n schrijver dan uiteindelijk begrijpt, wat heb je daar dan aan? Weet je dan beter hoe je moet leven? Vast niet. Dus ik lees maar weer gewoon op de oude voet verder. Aanrommelen, dat is het en dat zal het wel blijven.

Opmerkelijk vond ik dat in beide verhalen een Coetzee voorkomt, in het laatste verhaal zelfs meer dan een, omdat dat zgn. bezorgd en van een nawoord voorzien is door S.J. Coetzee en vertaald door J.M. Coetzee. Dat Coetzee een personage is in een door hemzelf geschreven boek, zoals in Zomertijd, is dus iets wat ook in zijn debuut al het geval was. Hoe het in zijn andere boeken is weet ik niet (meer). Wel neem ik aan dat de titel van de ter gelegenheid van zijn 70e verjaardag verschenen bundel J.M. Coetzee, persoon en personage, die ik nu aan het lezen ben (maar slechts ten dele begrijp) er iets mee te maken heeft.

(Katharina, ik heb mijn hoop op jou gevestigd voor wat meer inzicht.)


Zie hier voor een mooiere omslag van Schemerlanden.

9 opmerkingen:

  1. Recensies uit het predigitale tijdperk zitten vlgs mij nog in ouderwetse knipselmappen. Vraag even bij de afdeling documentatie.

    BeantwoordenVerwijderen
  2. Ha Tenaanval,
    Ik heb het vrijdag al bij die afdeling gevraagd en degene aan wie ik het vroeg dacht ook meteen aan de knipselmappen (die ik bij nader inzien ook wel kende omdat ik er vroeger wel eens iets uithaalde, maar ik was ze inmiddels vergeten), maar die bleken 'geruimd' te zijn.
    De persoon die mij hielp zei dat ze in principe gedigitaliseerd zouden moeten zijn. Maar waar vind je ze dan? De Krantenbank heb ik nog niet geprobeerd, zou dat wat kunnen zijn?
    Groet, schrvrdzs

    BeantwoordenVerwijderen
  3. Er is natuurlijk één iemand die dat moet weten: en dat is de grote baas van documentatie (en van mij). Vraag het haar als jullie weer samen in de trein zitten. Die weet waarom er geruimd is. Maar krantenbank is natuurlijk ook een optie.

    BeantwoordenVerwijderen
  4. Ha Tenaanval,
    Ik zal het de grote baas eens vragen, maar eerlijk gezegd ben ik meer benieuwd naar waar ik een paar recensies van Schemerlanden kan vinden dan naar het antwoord op de vraag waarom die mappen er niet meer zijn.
    Gaat voor zover jij weet de Krantenbank wél terug tot 1974? Want dan moet het wel lukken iets te vinden denk ik. Ik ga morgen meteen kijken. (Jammer dat dat thuis nog niet kan...)
    Groet, schrvrdzs

    BeantwoordenVerwijderen
  5. Weet niet of je inmiddels al een recensie gevonden hebt maar ik reageer toch maar.
    Ik bedoelde dat A je zou kunnen uitleggen dat die mappen geruimd zijn omdat alles nu in de Krantenbank zit (of welke reden dan ook). Dan zou je meteen weten waar je naar toe moet.

    BeantwoordenVerwijderen
  6. Ha Tenaanval,
    Ik begrijp het. Nee, ik heb nog niks gevonden, vandaag kwam het er niet van om te kijken. Hopelijk morgen. Ik weet trouwens niet (meer) tot hoever die mappen eigenlijk terug gingen.
    Groet, schrvrdzs

    BeantwoordenVerwijderen
  7. Dearest schrijver.
    Je hebt het zo goed verwoord daar kan ik niets aan toevoegen.
    Maar enige opmerkingen mijnerzijds zal ik op de uitnodiging van jou maken.
    Wat mij opviel in het tweede deel van het boek schemerlanden over Coetzee'reis met en later zonder hottentotten:
    Het was in mijn ogen een echt Coetzee verhaal. De obsessie met het lot van Zuid-Afrika en de begane wreedheden over en weer.
    Met name de droog maar scherp beschreven wreedheden is een constante in zijn werk. Losjes in het boek In Ongenade, breed uitgemeten in Wachten op de Barbaren.
    Schemerland deel twee (deel 1 moet ik nog lezen) deed mij denken aan wachten op de barbaren.
    In Elisabeth costello wijdt Coetzee een heel essay aan de vraag hoever een schrijver mag gaan in het beschrijven van het kwaad. Waar wordt een grens overschreven waar de schrijver zelf het kwaad is door over het kwaad zo gedetaillerd te schrijven.
    In Costello zegt hij over dit dilemma o.a. het volgende: "Enerzijds het obscene van het beschrijven van het kwaad. Sommige dingen zijn niet goed om te lezen of te schrijven. Of anders gezegd, de bewering dat de kunstenaar veel op het spel zet door zich op verboden plekken te wagen. Hij zet daarbij zijn eigen welzijn op het spel maar misschien dat van ons allemaal. Anderzijds de verplichting voelen juist wel in detail gruwelijkheden te beschrijven zodat wij onze ogen er niet voor sluiten."
    Dit is een zeer interessant gegeven dat ik steeds terugvind in zijn werk. Natuurlijk voortkomend uit zijn leven in Zuid-Afrika in de apartheid.
    Ik hoop schrijver, dat ik aan je uitnodiging er mijn licht op te laten schijnen, heb voldaan. Het werkt stimulerend!
    Nu ga ik het eerste deel lezen.
    Het is een prachtboek en Coetzee (en Kertesz natuurlijk ook) zijn grote schrijvers van deze tijd.

    BeantwoordenVerwijderen
  8. Dag Katharina,
    Hartelijk dank voor je interessante en verhelderende opmerkingen. Ik vond Schemerlanden eerst niet zo'n 'echte Coetzee', maar zoals jij het uitlegt is het er wel degelijk een, al vind ik de vorm wel anders dan die van zijn latere boeken.
    Eigenlijk zou ik alles wat hij geschreven heeft een paar keer moeten lezen om beter de verbanden te zien. En zelfs dan zou veel me waarschijnlijk nog ontgaan. Ik vraag me af of het voor een schrijver erg frustrerend is om te merken dat veel mensen je boeken maar oppervlakkig leren kennen, terwijl je er zo lang aan gewerkt hebt en er veel meer uit te halen zou zijn.
    Knap dat je een verduidelijkend citaat wist te vinden. Dat bewonder ik in recensenten ook altijd. Hoe doe je dat, schrijf je tijdens het lezen e.e.a. over of plak je strookjes in het boek? Zulke dingen neem ik me wel eens voor, maar ik houd het, als ik er al aan begin, altijd maar kort vol.
    Heb jij De meester van Petersburg gelezen? Ik niet. Nelleke Noordervliet noemde het geloof ik het interessantste boek van Coetzee.
    Groet, schrvrdzs

    BeantwoordenVerwijderen
  9. Ha schrijver!
    Nee hoor, ook ik rommel ook maar wat aan net als jij en dat zal wel zo blijven. Studieboeken onderstreep ik wel maar ik kijk er vervolgens nooit meer naar.
    Maar nu herinnerde ik mij het essay over het kwaad van Coetzee, het staat in de kast en dan kijk ik even naar een ondersteunende zin. Ik merk dat ik het leuk vind en dat je mij uitdaagt.
    Bij de meeste schrijvers ben ik de titel en waar het over gaat heel snel weer vergeten!

    BeantwoordenVerwijderen