Schokje 2

Beste Bertie en Edwin,

Veel dank voor jullie lange reacties op mijn stukje over het stuk van Erwin Blom. Ik heb het gevoel dat jullie mij niet helemaal begrepen hebben, dus ik zal proberen e.e.a. een beetje toe te lichten.

Ik schreef dat ik verbaasd en een beetje geschokt was n.a.v. het stuk van Blom. Dat was eufemistisch, want eigenlijk was ik gewoon kwaad. Ik vond het artikel een belediging van het boek en je zult het misschien gek vinden, maar ik voelde een sterke drang om het boek te verdedigen tegen de verdachtmakingen uit het stuk. (Net of het boek dat nodig zou hebben...) Zoiets als dat je een vriend van je zou horen belasteren en daar meteen tegen in wilt gaan. Het boek ís ook een vriend van me, welbeschouwd. Ik heb veel van hem geleerd, met hem gelachen en gehuild (zoals Toon Hermans dat op tegeltjes zegt), hij is er altijd als ik hem nodig heb, hij is kritisch maar erg geduldig en hij vergezelt me overal naartoe.

Ik dacht: wat dénkt die meneer Blom wel dat hij het boek zo durft te beledigen? Het kwam ook wel een beetje omdat ik net Coetzee aan het lezen was en daardoor extra besefte wat mooie zinnen voor je kunnen betekenen. En dan ineens zo'n artikel waarin staat dat het boek eigenlijk alleen nog maar te genieten is als er geen concurrentie in de buurt is van internet o.i.d. Het boek is 'beperkt' en kan alleen op een beperkt apparaat als een e-reader tot zijn recht komen. Als je het op je iPad gaat lezen voel je steeds maar de drang even je mail te bekijken of te gaan twitteren ('Ben aan het lezen, beetje saai') of te kijken of er nog nieuws is. Het feit dat in je boek geen linkjes staan naar filmpjes of muziekjes ervaar je als een gemis. Als je op een e-reader of (wat ook nog schijnt voor te komen) op papier aan het lezen bent, dan speelt dat allemaal niet zo'n rol. Dan valt met die beperktheid van het boek nog wel te leven. Zoiets als kamperen, een beetje primitief kan best leuk zijn voor een tijdje.

Misschien heeft Erwin Blom het zo niet bedoeld, maar zo kwam het in elk geval op me over. En het irriteerde me nogal. Wie het boek beledigt beledigt mij. Zoiets. Er klopt m.i. ook nog 's niks van, want als je een boek op je e-reader zit te lezen kun je meestal met een paar stappen je pc bereiken (of je laptop staat gewoon naast je) en alsnog je mail lezen. En zelfs als je geen pc in de buurt hebt kun je nog naar de koelkast lopen om een biertje te pakken, kun je een praatje met je vriendin maken, tv gaan kijken, je iPod aanzetten (d.w.z. als je die hebt), even naar AH gaan, enz. enz. Afleiding genoeg in de wereld, lijkt mij. Dan zou je om een boek te lezen dus het beste in een vakantiehuisje zonder tv, zonder internetaansluiting en zonder winkels in de buurt kunnen gaan zitten en dan maar hopen dat het regent. En misschien is dat ook wel zo en is dat de verklaring voor het feit dat veel mensen alleen in de vakantie lezen (zolang hun vriendin maar niet teveel aandacht vraagt).

Maar het ging mij om dat 'beperkt'. Ik probeer nu al een paar dagen voorbeelden te verzinnen om te verduidelijken wat ik bedoel, maar dat lukt niet zo goed. Misschien dit: ik vind een boterham met kaas lekker. Ik heb een collega die een boterham met kaas blijkbaar 'beperkt' vindt, want zij stapelt bovenop de kaas ook altijd nog een plak worst en een ei en een tomaat (en dan vergeet ik misschien nog wel iets) op haar boterham. Ik zeg niet dat het me niet lekker lijkt, maar het gaat me om het altijd. Af en toe doe ik een tomaat op mijn kaas en radijs is ook lekker, maar het blijft bij af en toe. Ik zou zittend naast een schaal tomaten gerust een boterham met alleen kaas erop kunnen eten. En sommige kaas is zó lekker dat het zelfs zonde zou zijn als je er nog iets aan toe zou voegen. (Waar of niet, Anna?)

Ik hoop dat dit voorbeeld een beetje werkt. Hoe flauwer het brood en hoe smakelozer de kaas, hoe groter de behoefte aan 'opleuken' waarschijnlijk wordt. En zo gaat het misschien ook met boeken. Als je een boek leest dat je niet boeit, ja dan lokken de mail en de filmpjes. Maar als het boek goed genoeg is, dan lokt alleen het doorlezen. Oók als je het op je iPad leest. Zulke boeken bestaan. Daar ben ik van overtuigd. Maar bewijzen kan ik het niet, want ik heb geen iPad.

Nu even over de e-reader. Ik heb een e-reader geprobeerd en het ding viel me erg tegen (het was een Sony met touchscreen). Misschien zijn er inmiddels betere en die zou ik ook graag proberen, maar daarvoor ben ik afhankelijk van iemand die er een heeft, want proberen door hem te kopen vind ik te duur. De e-reader die ik probeerde bleef voor mij qua leesplezier ver achter bij een papieren boek. De omslag, de typografie, de mogelijkheid tot terugbladeren, even kunnen controleren hoe dik het stuk is dat je nog te gaan hebt en meer van die dingen miste ik. Ik moest veel te vaak 'omslaan' en ik vond het contrast tussen letters en achtergrond te klein. En als je de letters wat groter maakte was je helemáál de hele tijd aan het 'omslaan'. Kortom: ik werd niet enthousiast. Dat komt niet omdat ik tegen de vooruitgang ben, maar omdat ik e-readers geen vooruitgang vínd. In elk geval niet de huidige e-reader, waar je maar erg weinig mee kunt. Dat opzoeken van betekenissen of interpretaties, ja Bertie, dat lijkt mij ook heel handig. Maar met de Sony die ik probeerde kon dat helemaal niet.

Wat jullie allebei noemen en waar jullie nieuwsgierig naar zijn: die nieuwe kunstvormen die kunnen onstaan, daar ben ik net zo goed nieuwsgierig naar. Natúúrlijk hebben digitale mogelijkheden en internet een omwenteling veroorzaakt op vele gebieden, net als de boekdrukkunst dat ooit deed. En natúúrlijk gaat dat steeds verder en kunnen er op korte termijn allerlei dingen gebeuren die we nu nog niet eens zien aankomen. En als daar nieuwe kunstvormen bij zullen zijn is dat spannend. Of zo'n kunstvorm je zal aanspreken is afwachten en dat zal per persoon verschillen. Dat is met kunst nu eenmaal altijd zo. Maar door nieuwe kunstvormen hoeven de oude toch niet als achterhaald beschouwd te worden? Heeft de fotografie de schilderkunst laten verdwijnen? De film de foto? Integendeel denk ik: de 'oude' vorm greep zijn kans om zich verder te ontwikkelen. Dat zou met de 'literatuur van alleen letters' ook best eens kunnen gebeuren.

Als er een kruising komt tussen boeken en games of tussen boeken en films of tussen boeken en muziek of tussen boeken en iets waarvan ik nu nog niet eens weet dat het bestaat, dan houd je ook nog steeds de mogelijkheid van het boek als boek. Dat 'gewone' boek lees je op papier of op je iPad of je smartphone, waar je de voorkeur aan geeft is persoonlijk, maar het is wél een met niets gekruist boek. En zo'n boek kan, als het een goed boek is, alle concurrentie aan. Daarbij is het belangrijk dat we er als bibliotheek en als school en als ouders aan meewerken dat kinderen boeken leren kennen, écht kennen doordat ze hun worden voorgelezen en doordat ze ze zelf lezen. En dat niet als 'beperking' (als je bord niet leeg eet mag je vanavond niet op de iPad, je gaat maar wat lezen), maar als iets leuks, spannends, prettigs (de treurige boeken komen later wel), en vooral: als iets met onbegrensde mogelijkheden.

Edwin, luisteren naar verhalen die in geuren en kleuren bij een pot bier verteld worden, dat lijkt mij ook geweldig (afgezien dan van het bier, maar whisky lijkt me ook wel te kunnen). Sommige verhalen zullen zo beslist beter tot hun recht komen dan als je ze leest. Maar andere verhalen weer niet. Een boek is niet alleen het verhaal, een boek heeft ook een stijl. En die kun je alleen door lezen ontdekken. Daarom vind ik het ook eenzijdig als, wat je wel eens hoort, de bibliotheek gepresenteerd wordt als een plaats waar verhalen verteld worden. Literatuur is (gelukkig) veel meer dan alleen het vertellen van een verhaal.

Bertie, ik geloof niet dat ik destijds tegen de boekdrukkunst zou zijn geweest, maar dat weet je natuurlijk nooit. Het zou waarschijnlijk mede hebben afgehangen van mijn maatschappelijke positie (en daarmee van mijn ontwikkeling). Tegen het digitaliseren van boeken ben ik in ieder geval níet, integendeel, ik ben er erg vóór. Als alles doorzoekbaar is moet dat van grote betekenis voor de wetenschap kunnen zijn. Wat we daar dan verder mee gaan doen is de vraag. Waar de een vooruitgang ziet (de auto), ziet de ander verlies (natuur, stilte).

Tot zover. Ik hoop dat het een beetje duidelijker is geworden.

Met hartelijke groet, schrvrdzs


Foto: Flickr, gemaakt door: Daniel*1977.