Wat ik las 40

Op het GDMW-festival hoorde ik Tom Lanoye voorlezen uit Sprakeloos en was daar wel van onder de indruk. Nu kan goed voorlezen van een matig boek soms iets moois maken (en andersom), dus zegt dat nog niet alles, maar ik dacht in ieder geval: dat boek wil ik wel lezen. Maar zoals dat vaak gaat (althans bij mij): ik vergat het weer. Tot ik zowel bij Henk als bij Occy een bespreking van het boek las die me opnieuw deden denken dat ik het wilde lezen. En nu heb ik het dan eindelijk gelezen. Met zeer veel genoegen kan ik wel zeggen. Het begon al snel met glimlachen in de trein en die glimlach keerde regelmatig terug en werd zelfs een keer een echte lach (ook in de trein). (Dit boek bleek bij uitstek geschikt om medereizigers te laten denken: Hé, is lezen zó leuk? Dat ga ik ook eens doen.)

Toch is het in feite een treurig boek, want het gaat over de laatste levensjaren en de dood van de moeder van de auteur en ook de dood van zijn vader en die van een van zijn broers komen er in aan de orde. Maar om ons te laten weten wíe er dood gaan, en ook om nog niet aan het ergste te hoeven beginnen, vertelt Lanoye eerst over hun leven en het gezin waar ze deel van uitmaakten en de buurt waar ze woonden en hij vertelt dat allemaal zo aanstekelijk dat het toch ook een boek is waar je vrolijk wordt.

Het boek gaat vooral over de moeder, die als slagersvrouw en moeder van vijf kinderen een erg druk leven heeft: ze helpt in de zaak, regelt het huishouden, deelt de taken uit aan haar kinderen, maakt schotels op voor feesten en barbecues en is daarnaast ook nog actrice bij het amateurtoneel. Tijdens het strijken repeteert ze met haar jongste zoon (de latere schrijver van het boek) haar rollen: hij leest voor wat de andere personages zeggen en zij oefent haar eigen tekst. Ook in het dagelijks leven is theater haar niet vreemd: als iets haar niet zint weet ze overtuigend een hartaanval voor te wenden.

Ze praat veel en graag en houdt van discussie. Op latere leeftijd (hoe oud ze toen was kan ik niet vinden, maar ik schat tegen de 80) wordt ze getroffen door een herseninfarct waarna ze zich niet meer verstaanbaar kan maken. Ze praat nog steeds veel, maar in een taal die niemand verstaat. Als het wat beter met haar gaat krijgt ze opnieuw een infarct en zo volgen er meer totdat ze twee jaar later uiteindelijk sterft. Haar zoon wil een boek over haar schrijven maar dat lukt hem pas nadat zijn vader, weer twee jaar later, ook overleden is. En nog steeds blijft hij er omheen draaien, of liever er omheen schrijven. Zo beschrijft hij eerst de buurt en een aantal markante buurtbewoners: het kruispunt waar zoveel ongelukken gebeuren, Dikke Liza de huisbazin waar elke maand de huur gebracht moet worden, de klanten in de slagerij zoals Sidonie met de hazenlip, en de dagen- en nachtenlang tegen elkaar schreeuwende buurvrouwen door wie de auteur als kind vaak niet kon slapen. Hij vertelt over het buitenhuisje met het golfplaten dak dat zijn moeder 'de bungalow' noemt en waar ze, bij voorkeur in badpak, in de tuin werkt en asperges kweekt.

Dit alles met een fraai en overvloedig taalgebruik dat me veel plezier deed. 'Minder is minder,' zegt de schrijver en aan minimalisme in de taal doet hij niet mee. Gelukkig maar.

Inmiddels heb je als lezer wel begrepen wat er met zijn moeder gebeurd is en uiteindelijk komt hij er dan toch toe precies te vertellen waar het gebeurde en hoe het ging. Eerst beschrijft hij nog uitgebreid het interieur van het appartement waar zijn ouders na hun pensionering zijn gaan wonen en dat gevuld is met vele door zijn moeder op veilingen gekochte beeldjes en andere snuisterijen. En daar, tijdens een vredig avondje voor de tv, na het eten van een pizza, berooft een bloedpropje in haar hersenen haar van haar spraakvermogen en vliegt ze in plotselinge razernij haar echtgenoot naar de keel. Ze wordt opgenomen in een verzorgingshuis. Haar taalvermogen blijft ernstig gestoord en de woede-aanvallen komen af en toe terug. Soms lijkt ze het in de nog volgende twee jaar toch wel naar haar zin te hebben, maar haar zoon blijft zich afvragen of ze geen gehoor hadden moeten geven aan haar, onverwacht verstaanbare, verzoek van kort na haar eerste infarct 'Laat dat oud mensje toch gaan.'

Het taalgebruik in het boek is zoals de moeder was: theatraal, niet te stuiten, meeslepend. De beschrijvingen van mensen en gebeurtenissen zijn erg beeldend. De gevoerde gesprekken komen erg levensecht over. Dit alles zorgde voor veel leesplezier.

In juli werd de slagerij drie zaterdagmiddagen wat eerder gesloten, bij wijze van vakantie. Op een van die middagen ging het gezin dan naar Hulst om inkopen te doen en daarna naar Axel om daar in het openluchtbad te zwemmen. Nu heb ik als kind enkele jaren in Axel gewoond en ik ging 's zomers elke dag naar het zwembad. Dus daar zou ik ze wel eens gezien kunnen hebben. gezien. Maar helaas herinner ik me daar niets van.

Ooit ben ik gestopt in Kartonnen dozen van deze schrijver. Waarom ik dat deed weet ik niet meer, maar het lijkt me een goed idee om het opnieuw te gaan lezen.