Blogbrief uit Rotterdam-West (14)

Dag Henk,

Als vervolg op mijn blogbrief over de oorzaken tot slot iets over wat voor mij de aanleiding is geweest om met bloggen te stoppen. In mijn laatste 'echte' blogstukje, dat als titel Voorbij, voorbij had, schreef ik dit:

Vanmorgen gehoord: 'Er zal bezuinigd moeten worden en helaas zijn het de bibliotheek-inhoudelijke onderdelen waarop dit in de eerste plaats invloed zal hebben. De bibliotheken kiezen voor ICT en marketing.'

En toen wist ik het zeker: ik wilde geen 'biblioblogger' meer zijn. En daar zag ik maar een oplossing voor: stoppen met bloggen en wel meteen. Dat was misschien een wat overspannen reactie, maar ik heb er geen moment spijt van gehad. Integendeel, door wat er verder is gebeurd ben ik er alleen maar meer van overtuigd geraakt dat het een goed besluit was.

'Er zal bezuinigd moeten worden' werd ons (d.w.z. alle 'bibliotheekinhoudelijke' medewerkers van de PSO waar ik werk) door onze sectordirecteur meegedeeld tijdens een onverwachts georganiseerde bijeenkomst. Zijn formulering bleek al na korte tijd niet juist te zijn geweest, maar toen had ik het al opgeschreven en heb ik het maar zo gelaten. Hoewel het effect hetzelfde is, is het principe anders: het ging niet om een echte bezuiniging, maar om een 'ombuiging' van provinciale subsidie. Die subsidie wordt nog steeds verleend, maar de gezamenlijke directies van de Noord- en Zuid-Hollandse basisbibliotheken (vertegenwoordigd in SOOB en BOZH) willen hem gedeeltelijk anders gaan inzetten: meer geld voor marketing en ICT en daardoor minder voor andere producten. Die andere producten zijn o.a. collecties en themabussen en daarnaast nog zo'n twintig andere vormen van dienstverlening. Sommige producten kunnen ook met minder subsidie waarschijnlijk nog wel blijven bestaan, andere zullen onherroepelijk verdwijnen.

Ik zou over dit besluit en over hoe het heeft uitgepakt wel het e.e.a. kunnen opschrijven, maar dat zal ik niet doen omdat ik dit weblog daar de plaats niet voor vind en het bovendien geen enkel nut heeft. Ik wil in deze blogbrief alleen proberen uit te leggen waarom het voor mij een doorslaggevend argument was én bleef om dit blog te beëindigen.

Ik vond al langer dat de bibliotheek zich steeds meer begon te richten op alles wat naar buiten toe leuk overkomt. Strandbibliotheek, retailbibliotheek, Schipholbibliotheek, allemaal vrolijke en flitsende vormen van bibliotheekwerk, die er mooi uitzien en die het goed doen in artikelen of filmpjes en die door de gebruikers gewaardeerd worden. Ik heb helemaal niets tegen deze kant van het bibliotheekwerk, maar het begon me steeds meer te hinderen dat er nooit eens aandacht was voor de naar buiten toe wat minder dynamische maar in mijn ogen minstens zo belangrijke kanten van wat bibliotheken doen. Het product waar ikzelf dagelijks aan werk, wisselcollecties voor zorginstellingen, kwam nooit in de krant, werd niet vermeld in het jaarverslag, stond intern regelmatig ter discussie, mocht nooit onder de aandacht worden gebracht bij bibliotheken. Hetzelfde gold voor de themacollecties voor instellingen. De direct betrokkenen in bibliotheken en instellingen wisten deze producten wel degelijk op waarde te schatten, maar voor bibliotheekdirecteuren bleef het een tamelijk onbekend onderdeel van wat hun bibliotheek deed. Zij legden dan ook unaniem en zonder enige discussie de prioriteit bij marketing en ICT, en als gevolg daarvan worden de themacollecties voor zorginstellingen per 1-1-2011 opgeheven. De wisselcollecties voor instellingen kan op termijn hetzelfde overkomen, want voor 2012 en daarna staan nog meer 'ombuigingen' gepland. Hetzelfde lot kan ook de collecties voor het onderwijs gaan treffen.

Ik had het bovenstaande graag wat indringender geformuleerd, maar het lukte me niet. Ik ben er misschien te emotioneel onder of misschien juist niet emotioneel genoeg, ik weet het niet. Ik schreef er, na veel getob, dit stukje over voor Bibliotheek 2.0, dat moet maar genoeg zijn.

Ik heb de bibliotheek lang gezien als een sociale organisatie, waarmee ik iets bedoel als: een organisatie met aandacht voor alle groepen in de samenleving en vooral met éxtra aandacht voor die groepen voor wie die extra aandacht op het gebied van lezen en informatie belangrijk of noodzakelijk is: kinderen, mensen met een taalachterstand, mensen die groteletterboeken nodig hebben, ouderen die niet zelf meer naar de bibliotheek kunnen komen, dementerenden die kunnen opleven door boeken over vroeger, enz.

De laatste tijd ben ik de bibliotheek meer en meer gaan zien als een organisatie die zich vooral richt op wat 'scoort': hoe halen we de krant, hoe trekken we jongeren, wat valt op, wat is hip, zijn zitzakken een idee, zullen we ons op het station vestigen, hoe trekken we meer bezoekers, hoe beïnvloeden we de politiek? En om dat uit te zoeken en te bewerkstelligen is marketing nodig of in elk geval nuttig. En als dat ten koste gaat van b.v. ouderen in zorginstellingen, dan vinden we dat misschien wel jammer, maar het is helaas niet anders, je moet nu eenmaal keuzes maken.

Ik heb ruim twaalf jaar met veel plezier collecties gemaakt, maar ik merk dat ik de laatste tijd cynisch ben geworden. Ik begrijp dat ik gefrusteerd lijk, of misschien jaloers. Ik besef dat het feit dat deze ontwikkeling me misschien mijn baan gaat kosten me beïnvloedt. (Of het inderdaad zover komt hoor ik morgen. En als ik het niet ben, kan het een ander zijn.) En ik realiseer me terdege dat niemand zit te wachten op cynische stukjes over de bibliotheek. Vandaar dat ik besloten heb niet meer over de bibliotheek te bloggen. Want elke blogpost die ik momenteel zou schrijven, zou cynisch worden.

Henk! Het blogbrieven schrijven was me een genoegen. Ik dank je nogmaals heel hartelijk voor jouw kant van onze blogcorrespondentie. Ik ben blij dat we het geprobeerd hebben en ik vind dat het iets is geworden om met voldoening op terug te zien.

Veel goeds, veel groeten en hopelijk tot een ontmoeting elders, schrvrdzs

Foto: Vogezen, augustus 2010.


Naschrift de volgende dag. Voor wie zich afvraagt hoe het is afgelopen met het gesprek over mijn baan: slecht. Voor enkele collega's geldt hetzelfde, voor sommigen liep het beter af, anderen verkeren nog in onzekerheid.

Naschrift op 25-11. Inmiddels zijn tien mensen ontslagen. Of het er nog meer worden weet ik niet. Iemand nog een baan in de aanbieding?

Blogbrief uit Rotterdam-West (13)

Dag Henk,

Van die teller op je blog word ik een beetje zenuwachtig. Ik dacht dat er nog bijna 20 dagen te gaan waren, maar het zijn er nog maar 13. En ik wil per se vóór je blog verdwijnt mijn laatste blogbrief geschreven hebben. Dus moet ik nu toch echt eens beginnen. Wat ik inmiddels dus gedaan heb, maar nu het vervolg nog...

Om te beginnen wil ik je heel hartelijk bedanken voor al je blogbrieven. Ze hebben onze blogs niet van de ondergang kunnen redden, maar ik vond het experiment zeer de moeite waard en ondanks de niet zo lange duur toch zeker een succes. Ik merkte dat de dialoog me losmaakte uit het stramien waar ik in was komen vast te zitten. Dat beviel me. Wat je me schreef was interessant, leuk, zette aan tot nadenken, daagde me uit de grens op te zoeken van wat ik wel en niet 'openbaar' wilde maken. Dat sommige mensen het waardeerden was fijn, dat het sommige andere mensen ergerde vond ik eigenlijk wel leuk.

Toch stopte ik er acuut mee. De blogbrieven waren onderdeel van mijn blog en het bloggen stond me ineens zó tegen dat de blogbrieven mee ten onder gingen. Dat lag dus zeker niet aan de brieven, al begonnen we beiden al wel te merken dat ook blogbrieven schrijven afhankelijk is van inspiratie en niet altijd vanzelf gaat. Nee, het had een andere oorzaak en een andere aanleiding. Ik was vast van plan je die oorzaak en aanleiding nog eens uit te leggen. De andere lezers van mijn blog zouden het dan meteen ook weten. Het is er tot nu toe niet van gekomen en het begon heel erg op 'van uitstel komt afstel' te lijken. De gestaag tikkende klok op je blog brengt me er nu dan toch eindelijk toe. (Wellicht ben je de enige lezer. Of er nog anderen zijn die dit blog in hun RSS hebben staan of anderszins in de gaten houden, vraag ik me af.) Ik merk dat ik het formuleren een beetje verleerd ben (heb jij dat ook, dat stukjes schrijven iets is dat het beste lukt als je het regelmatig doet?) en ik weet nog steeds niet precies waarom ik ineens het bloggen niet meer kon opbrengen, maar de lange tijdsduur heeft er wel toe geleid dat ik het in elk geval enigszíns denk te begrijpen.

Natuurlijk was er het gebrek aan inspiratie. Na een paar jaar had ik wat ik wilde zeggen wel gezegd en de meeste dingen al twee of meer keer. Onze blogcorrespondentie was me daarom zeer welkom: ineens kwamen er nieuwe dingen aan de orde. Wel bleef mijn blog voor mijn gevoel nog steeds een 'biblioblog'. Ik had er zelf voor gekozen om vooral over 'bibliothecaire zaken' te schrijven. Dat was een logisch gevolg van het feit dat ik mijn blog begon vanwege de 23dingen. En over privé-dingen schrijven wilde ik niet, al heb jij me er toch toe weten te bewegen...

Naast de bibliotheekkwesties werden de door mij gelezen boeken onderwerp voor blogposts. Ik vond het prettig om regelmatig iets op te schrijven over wat ik gelezen had. Als ik weet dat ik er iets over op ga schrijven lees ik aandachtiger en bovendien: als ik er iets over opgeschreven heb kan ik tenminste nog eens opzoeken wat ik ook alweer las en wat ik er van vond. Als ik niets opschrijf over een boek weet ik na enige tijd hooguit nog of ik het al dan niet goed vond en soms zelfs dat niet eens. De discipline om voor mezelf van elk gelezen boek een verslagje te maken heb ik nooit kunnen opbrengen, maar de gedachte dat enkele anderen zo'n verslagje lazen was voldoende stimulans. Natuurlijk deed ik het in de eerste plaats voor mezelf (zoals je volgens mij alles in de eerste plaats voor jezelf doet), maar de gedachte dat anderen er misschien eens een leestip aan konden ontlenen vond ik prettig. Soms dacht ik zelfs iets als: als alle lezende bibliothecarissen nou eens wat opschreven over wat ze lazen, wat zou dat een mooie onderlinge uitwisseling van informatie kunnen zijn.

Maar nu komt het knelpunt. Ik voelde me meer en meer ongemakkelijk bij de gedachte dat ik een 'biblioblog' had. Ik begon mailtjes te sturen naar mensen die mij in lijstjes van 'bibliotheekblogs' gezet hadden, om ze te vragen mij daaruit te schrappen. Dat deden ze dan gelukkig. Maar toch bleef het wringen: mijn blog hinkte voor mijn gevoel teveel op twee gedachten. Ik moet eerlijk zeggen dat ik dit pas enige tijd nadat ik met bloggen gestopt was zo bedacht heb, d.w.z. dat ik er de woorden voor heb gevonden. Vóór die tijd was het een gevoel van onbehagen dat ik niet goed kon plaatsen. Maar langzamerhand meende ik het te begrijpen: een blog dat de bibliotheek en lezen in zich verenigt is een blog dat uiteindelijk wel aan innerlijke tegenstrijdigheid ten onder moet gaan. Dit klinkt natuurlijk vreemd, want wat ligt meer in elkaars verlengde dan lezen en de bibliotheek? Wie graag leest hoúdt toch van de bibliotheek? Ja, dat is misschien wel waar. Wie veel leest en niet al te veel geld heeft, is blij met de mogelijkheid boeken te kunnen lenen. Maar dan heb je het over een klánt van de bibliotheek. En ik blogde niet als klant, maar als werknemer. Ik merkte dat het in de bibliotheekwereld over heel veel onderwerpen gaat: mediawijsheid, gaming, leeskilometers, internetvaardigheden, retail, een landelijke catalogus, noem het maar op. Maar nooit of in elk geval hoogst zelden las ik iets over literatuur, over lezen om schoonheid te ervaren, over lezen om op andere gedachten te komen, om in andermans hoofd te kunnen kijken, om verwonderd te raken of verontwaardigd of blij of treurig. Lezen was iets dat je moest kunnen om geïnformeerd te zijn, om een mondige burger te worden, om je weg te kunnen vinden op internet.

Natuurlijk is dat allemaal waar en nuttig en moet iedereen zo goed mogelijk leren lezen. Dat vind ik ook. Maar wat ik steeds meer begon te missen was de aandacht voor de 'intrinsieke waarde' van literatuur. De gedachte dat literatuur niet in de eerste plaats núttig is, maar dat literatuur móói is. Dat literatuur kúnst is. En nog wel liefst een vorm van kunst waar je voor heel weinig geld of zelfs gratis mee kunt kennismaken, in de bibliotheek. En dat de bibliotheek er daarom actief aan moet meewerken dat iedereen de kans krijgt kennis te maken met literatuur, zoals ook iedereen de kans zou horen te krijgen muziek, schilderijen, films en andere kunstuitingen te leren kennen. En wie daarna besluit: lezen is niks voor mij, in een museum zien ze me nooit meer, laat mij maar lekker sporten, die mag dat gelukkig helemaal zelf weten. Maar onbekend maakt onbemind, zegt het spreekwoord, en ik denk dat dat klopt. En daarom zie ik het als een van de taken van de bibliotheek om mensen in contact te brengen met literatuur. En dan bedoel ik met 'literatuur' niet per se boeken 'van niveau', maar wel boeken 'van een niveau dat mensen uit zichzelf misschien niet gaan lezen'. En die gedachte miste ik langzamerhand zo hevig in alles wat ik las over de bibliotheek, dat ik dacht: ik moet als blogger weg uit die wereld, want ik hoor er niet.

Tot zover voor vandaag. Dit was, denk ik nu, naast het mezelf te vaak herhalen, de oorzaak van het stoppen met mijn blog. Er was ook nog een aanleiding. Daarover hoop ik je vóór het eind van de 13 dagen die jouw blog nog in de lucht zal zijn mijn allerlaatste blogbrief te schrijven.

Ik zou graag je blogbrieven willen bewaren. Is het goed als ik ze uit jouw blog kopieer en in het mijne plak? Of weet je een andere oplossing?

Het was me als vanouds een genoegen je te schrijven.

Ik hoop dat het goed met je gaat!

Hartelijke groet, schrijverdezes


p.s. De foto is van mijn vakantie (augustus 2010) in de Vogezen. En ja, wie daar loopt dat ben ik, onder het motto 'Moedig voorwaarts' (Gerard Reve).

Voorbij, voorbij

Vanmorgen gehoord: 'Er zal bezuinigd moeten worden en helaas zijn het de bibliotheek-inhoudelijke onderdelen waarop dit in de eerste plaats invloed zal hebben. De bibliotheken kiezen voor ICT en marketing.'

Einde van de bibliotheek (op termijn)?

In elk geval einde van dit weblog (nu).

Heel veel dank voor iedereen die ooit op dit blog gereageerd heeft en een hartelijke groet aan wie dit leest, schrijverdezes




Foto: Flickr, gemaakt door Chris Dever

Kaart&boek 38

Die rups heeft nu wel lang genoeg bovenaan gestaan en de inspiratie is helaas even een blogje om (ik weet het: heel flauwe formulering), daarom maar weer eens een aflevering van 'Kaart&boek'.


Kaart: Quinten Massys (1466-1530), Geldwisselaar en zijn vrouw, 1514

Lekker bezig

Ik heb een nieuwe hobby. Een echte passie is het nog niet, maar daarvoor is het misschien nog te pril. Ik zal jullie vertellen hoe het zo gekomen is.

Al een paar maanden probeer ik Kartonnen dozen van Tom Lanoye te lenen bij de Centrale van Bibliotheek Rotterdam, maar dat lukt steeds maar niet. Kijk, zo stond het gisteren in de catalogus. (Let vooral even op de tweede datum.)











Je zou zeggen: reserveer dat boek dan, dan kom je vanzelf een keer aan de beurt. Inderdaad, dat zou slimmer zijn, want het exemplaar dat nog wél in omloop is, is steeds weer net weg als ik kom. Maar op de een of andere manier wacht ik liever dan dat ik een euro (of wat het precies is) moet betalen voor een boek, althans voor dít boek: een jaren oude Rainbowpocket, ongetwijfeld net zo vergeeld als Een slagerszoon met een brilletje.

Maar wat te doen tijdens het wachten? Er zijn nog andere boeken op de wereld natuurlijk. Maar er is ook de AquaBrowser, die het associatief denken stimuleert en zo kwam ik op het idee om eens iets met eierdozen te gaan doen. En zeg nou zelf, is Rupsje Nooitgenoeg niet leuk geworden? (En het is een beroemd literair dier ook nog!)


En zo heb je dan straks (wanneer dat straks precies is weet geloof ik niemand), als bibliotheek.nl officieel van start gaat en alles wordt zoals ons voorspeld is, een prachtig beginscherm voor alle bibliotheken van Nederland, vol vrolijke widgets en met gepersonaliseerd advies. Als je daar dan intikt dat je Sprakeloos van Tom Lanoye erg mooi vond, dan krijg je de tip om ook Kartonnen dozen te gaan lezen en kun je meteen ook de recensies ervan op je scherm krijgen. En als je dan enthousiast wordt en denkt: ja, dat wil ik lezen, dan ga je naar de catalogus van de bibliotheek in je woonplaats (waar je automatisch naartoe geloodst wordt als je je postcode hebt ingevuld) en dan zie je wat hierboven en hiernaast te zien is. En dan ontdek je misschien zomaar ineens de wondere wereld van de eierdoos. Als dát geen belevenisbibliotheek is, dan weet ik het niet meer.

(De eerlijkheid gebiedt me overigens te zeggen dat er nóg een exemplaar van Kartonnen dozen bij de Centrale van Bibliotheek Rotterdam in omloop is, dat een ander jaartal heeft en dus een andere treffer geeft.)


Foto hier gevonden.

Blogbrief uit Rotterdam-West (12)

Dag Henk,

Dit wordt een erg korte blogbrief en dat is niet omdat ik niet 'aan de beurt ben', maar omdat ik graag je mening wil vragen over iets dat al verwoord is op het blog van Astrid (mijn mening vind je in de reacties).

Ik vraag me af of ik de enige ben die denkt: niet alles hoeft op tv en deze reportage is daar een voorbeeld van.

Ik zou het fijn vinden als jij (en misschien ook andere lezers van deze brief?) er iets over wilde(n) zeggen, maar ik besef dat het bekijken van de bewuste reportage misschien teveel tijd vraagt. Voel je in elk geval niet verplicht!

Met hartelijke groet, schrijverdezes


Foto: Flickr, gemaakt door Count Count.

Wat ik las 49

In Zomertijd van J.M. Coetzee, dat ik onlangs las, kwam zijn debuut Schemerlanden uit 1974 ter sprake. Ik kende dat boek niet, maar het bleek in mijn kast te staan en ik kon er dus zo in beginnen. Ik vond het een verrassend boek. Ik ben benieuwd hoe het destijds besproken is, maar daar kan ik niets van terugvinden. Waar zijn de recensies uit het pré-digitale tijdperk gebleven, weet iemand dat?

De verrassing was dat ik het geen 'echte Coetzee' vond, d.w.z. de Coetzee zoals ik hem meende te kennen. Voor mij is Coetzee vooral de man die de eenzaamheid van de mens en het onvermogen de medemens te begrijpen beschrijft. En nou zie je maar weer dat het wel eens nuttig is (ik bedoel nu: nuttig voor mezelf) als je probeert iets over een boek op te schrijven, want toen ik de voorgaande zin aan het schrijven was dacht ik ineens: maar dat doet hij in Schemerlanden ook! Terwijl ik juist wilde gaan zeggen dat dat in Schemerlanden anders is.

Ja, hoe zit het nou? Eigenlijk is het vrees ik te moeilijk om uit te leggen, maar laat ik een poging doen. In Schemerlanden worden de eenzaamheid en het onvermogen meer verpakt in een verhaal, maar ze zitten er wel degelijk in. Ze troffen me minder omdat ze meer op afstand bleven, omdat het lijkt te gaan over mensen die zó anders zijn dan je zelf bent dat je je het niet hoeft aan te trekken. Zoiets. Maar waarschijnlijk, vermoed ik nu, is die afstand slechts schijn en moet je je het wel degelijk aantrekken.

Schemerlanden bestaat uit twee verhalen: Het Vietnamproject en Het relaas van Jacobus Coetzee. In Het Vietnamproject lezen we een verslag van Eugene Dawn, specialist in psychologische oorlogvoering, die een essay heeft geschreven over de vraag waarom het Amerikaanse leger er ondanks voortdurende bombardementen (het verhaal speelt in de jaren '70 van de 20e eeuw) maar niet in slaagt de oorlog in Vietnam te winnen. Zijn baas heet Coetzee en die geeft Dawn de opdracht zijn artikel te herschrijven, omdat het voor de legerleiding te moeilijk is. Terwijl Dawn daar mee bezig is verandert zijn verslag in een soort dagboek waarin we lezen dat hij zijn vrouw heeft verlaten en met zijn zoontje zijn intrek heeft genomen in een hotel. Hij wordt daar gevonden door de politie. Zijn vrouw is er ook bij en als de deur wordt ingetrapt steekt Dawn zijn zoontje met een mes. De rest van het verhaal vertelt hij vanuit een psychiatrische inrichting.

Het relaas van Jacobus Coetzee speelt omstreeks 1760. Jacobus is een afstammeling van Hollanders die zich in zuidelijk Afrika hebben gevestigd. Hij heeft een boerenbedrijf en beschouwt zich als ontdekkingsreiziger. Hij gaat op olifantenjacht en komt onderweg in aanraking met een Hottentottenstam, waar hij een tijd verblijft omdat hij ziek is. Aanvankelijk lijkt men hem goedgezind, later wordt hij vernederd en bestolen. Zijn bedienden, oorspronkelijk ook Hottentotten, laten hem in de steek en hij gaat alleen terug naar de boerderij. Het lukt hem om te overleven en de honderden kilometers te voet af te leggen. Later keert hij met een groep gewapende mannen terug om wraak te nemen op de Hottentotten.

Zo ongeveer was het, met de nadruk op ongeveer. Ik zou het boek (minstens) nog een keer moeten lezen om er beter verslag van te kunnen doen.

Wat me in het boek opviel, vergeleken met wat ik verder van Coetzee ken, is dat het weliswaar over individuen gaat, maar dat het wederzijds onbegrip iets lijkt te zijn van groepen: Amerikanen tegenover Vietnamezen, blanken tegenover Hottentotten. Misschien is het zo dat Coetzee in zijn latere romans heeft uitgewerkt dat dit onbegrip ook bestaat tussen alle individuen. Misschien, want ik weet het niet en het is me eerlijk gezegd te ingewikkeld. Wie Coetzee wil begrijpen zal hem moeten lezen en herlezen en blijven lezen en wie daar, zoals ik, te ongedurig voor is, zal hem niet (of slechts ten dele) begrijpen. Misschien zou het een goede keuze zijn om voortaan alleen nog maar Coetzee te lezen. Maar dat kun je ook zeggen van Céline, of Kértesz, of Proust. En stel dat je zo'n schrijver dan uiteindelijk begrijpt, wat heb je daar dan aan? Weet je dan beter hoe je moet leven? Vast niet. Dus ik lees maar weer gewoon op de oude voet verder. Aanrommelen, dat is het en dat zal het wel blijven.

Opmerkelijk vond ik dat in beide verhalen een Coetzee voorkomt, in het laatste verhaal zelfs meer dan een, omdat dat zgn. bezorgd en van een nawoord voorzien is door S.J. Coetzee en vertaald door J.M. Coetzee. Dat Coetzee een personage is in een door hemzelf geschreven boek, zoals in Zomertijd, is dus iets wat ook in zijn debuut al het geval was. Hoe het in zijn andere boeken is weet ik niet (meer). Wel neem ik aan dat de titel van de ter gelegenheid van zijn 70e verjaardag verschenen bundel J.M. Coetzee, persoon en personage, die ik nu aan het lezen ben (maar slechts ten dele begrijp) er iets mee te maken heeft.

(Katharina, ik heb mijn hoop op jou gevestigd voor wat meer inzicht.)


Zie hier voor een mooiere omslag van Schemerlanden.

Biebgeruis

Dit is de PATRULL luchtreiniger van Ikea. Wat zou het heerlijk zijn als hij desgewenst de geur van oude boeken kon verspreiden...

Wat ik las 48

Het is nog maar een week geleden dat ik Plattegrond van een jeugd van Wanda Reisel uitlas, maar het is me nu al onmogelijk meer dan een paar kleinigheden te vertellen over de inhoud. Dat was zelfs al zo toen ik het aan het lezen was: halverwege zou ik het begin niet meer hebben kunnen navertellen. Dat zegt vooral iets over mij, over mijn geheugen en over mijn te onaandachtige manier van lezen. Het zegt ook wel iets over het boek. Tijdens het lezen vond ik het een aardig boek, maar het bood onvoldoende houvast om er iets van te onthouden. Nu zijn er heel wat boeken die ik tijdens het lezen géén aardig boek vind, en als een boek me een tijdje aangenaam bezighoudt waardeer ik dat, want wat is lezen meer dan proberen jezelf door middel van een boek aangenaam bezig te houden? Je kunt natuurlijk zeggen dat lezen je geest verruimt, je aan het denken zet, dat je er wat van leert, dat het je taalvaardigheid vergroot enz. enz., en dat is ook allemaal wel zo (d.w.z. af en toe), maar ik zou liegen als ik beweerde dat ik het daarvoor deed. Ik lees om niet aan iets anders te hoeven denken, zo simpel is het en zo simpel was het m'n hele leven al (vanaf dat ik leerde lezen). Lezen biedt je de kans (even) te ontsnappen aan het 'echte' leven.

Sommige schrijvers pakken je tijdens je poging tot ontsnappen genadeloos in je nekvel en zetten je terug op de plaats waar je nou net vandaan wilde. Coetzee bijvoorbeeld, of Bloem. Zij geven je niet de kans te vergeten dat het leven een hachelijke zaak is, integendeel, ze benadrukken het. Ze bieden slechts één troost: ze formuleren het prachtig. Maar dat is dan ook een troost waar je wat aan hebt.

Plattegrond van een jeugd biedt geen troost maar afleiding en dat is altijd welkom. Het boek bestaat uit stukjes over het huis waarin de schrijfster opgroeide, afgewisseld met andere verhalen, die vaak iets surrealistisch hebben, zoals b.v. dat een hoofpersoon steeds vaker woorden ziet in plaats van de dingen zelf. De stukjes over het huis, een huis met vijf verdiepingen en zestien kamers, waarvan de tuin grenst aan het Vondelpark, vond ik het leukst. Als ik het goed heb bestond het gezin uit vader, moeder en zes kinderen. Een zevende kind is verongelukt op Curaçao, waar ze vroeger gewoond hebben. Als Wanda vijf is komen ze in het huis aan de Van Eeghenstraat. Ze zijn joods maar dat blijkt in de dagelijkse gang van zaken eigenlijk alleen uit de vrijdagse maaltijd waarvoor Wanda altijd de tafel dekt. En er zijn familieleden vermoord in de oorlog, wat voor de kinderen op de achtergrond een rol speelt. Voor de ouders, die in de oorlog ondergedoken hebben gezeten, zal dit anders zijn geweest en het vormt een soort geheim zoals meer dingen van de volwassenen voor Wanda een geheim lijken waarvan ze vindt dat ze het moet ontdekken.

Het meisje Wanda is jongensachtig en trekt het liefst met jongens op. Wat me nog het best uit het boek bijstaat is dat een groepje kinderen (ze zullen een jaar of 10 geweest zijn denk ik) als indianen door de tuinen van de buurhuizen sloop, over hekken klom en soms door boze bewoners werd nageroepen. Ze kenden daar ook een mevrouw die een ezel in haar sousterrain hield en toen de ezel dood ging hielpen de kinderen haar om hem te begraven en kregen ze limonade. Volgens de schrijfster deden de avonturen in de achtertuinen niet onder voor die van dorpskinderen. Verder hield ze zich bezig met het houden van insecten in potjes, het doorsnijden van wormen e.d. Ook schreef ze verhaaltjes. De ouders gaven hun kinderen zo te lezen veel vrijheid.

Van Wanda Reisel las ik jaren geleden Een man een man, dat ik me herinner als een onderhoudend boek. Het is een schrijfster die me aangenaam weet bezig te houden, zonder diepe indruk na te laten. Laat ik haar bij de categorie 'sympathiek' indelen, samen met b.v. Koos van Zomeren.

Lezen&leren

In de wetenschapsbijlage van NRC Handelsblad van dit weekend las ik in de rubriek 'kort nieuws' een stukje dat als kop heeft 'Boeken in huis stimuleren kinderen tot leren, met of zonder geleerde ouders'. Het gaat over een internationaal onderzoek dat zich uitstrekt over 20 jaar en waar 70.000 gezinnen bij betrokken waren.

Ongeacht inkomen, beroep of opleiding van de ouders blijkt dat als er thuis boeken zijn, kinderen gemiddeld drie jaar langer naar school gaan dan leeftijdgenoten uit gezinnen zonder boeken. Dit verschijnsel gaat op voor zowel westerse landen als voor China en Zuid-Afrika en geldt voor het heden en het verleden (voor zover het onderzoek strekt).

De onderzoekers maken onderscheid tussen het opleidingsniveau van de ouders en wat zij een 'scholarly culture' noemen, te vertalen als een huiselijke sfeer die nieuwsgierig maakt en aanzet tot leren. Zij beschouwen die als een zelfstandige grootheid en gebruiken het aantal boeken in huis als maat.
(...)
Het effect is onderaan de opleidingsladder het grootst en zwakt naar boven toe af. Bij kinderen van universitair geschoolde ouders is het effect gering.

Dat laatste snap ik niet goed (ik bedoel hoe dat invloed heeft op het gemiddelde van drie jaar), zoals er wel meer in het stukje staat dat me niet helemaal duidelijk is. Maar de conclusie dat boeken in huis iets te maken hebben met prestaties op school is natuurlijk wel erg leuk en ik denk dat die 'sfeer die nieuwsgierig maakt' er voor kinderen ook in de bibliotheek zou kunnen (of zelfs moeten) zijn. Als een soortgelijk onderzoek nou toch eens zou kunnen aantonen dat ook het regelmatig bezoeken van de bibliotheek, ongeacht opleiding e.d. van de ouders, zou leiden tot langer leren, dan zou dat subsidiegevers misschien kunnen beïnvloeden. Twintig jaar is wel een beetje lang, maar misschien kan het sneller.

Google bracht me bij het onderzoeksrapport, zie hier. Het kost helaas $ 31.50, anders had ik de conclusie wel even willen inkijken.


Foto: Flickr, gemaakt door: mliu92.

Wat ik las 47

Ik loop een beetje achter met mijn leesverslagen en Dagen van gras van Philip Huff las ik een week of zes geleden en ben ik inmiddels al weer bijna vergeten. Af en toe vraag ik me af waarom ik eigenlijk lees, want er blijft me nauwelijks iets van bij. Maar misschien is lezen gewoon net zoiets als eten: iets wat je (bijna) elke dag nodig hebt maar dat je je meestal al snel niet meer herinnert. Behalve een paar prachtige boeken dan, net als je eerste keer naar de Chinees of die goed gelukte preischotel toen je bezoek had of de heerlijke nieuwe aardappeltjes met jus van de buurvrouw, toen je zes was.

Dagen van gras hoort niet tot die paar prachtige boeken, maar ik vond het zeker geen onaardig boek. Ik weet het natuurlijk niet zeker, maar het lijkt me een boek dat heel geschikt is om op de middelbare school aan de leerlingen aan te raden. De schrijver is jong (van 1984, het boek is uit 2009) en zijn hoofdpersoon is nog jonger: 18.

Die hoofdpersoon, Ben van Deventer, is 9 maanden geleden ontslagen uit een adolescentenkliniek en woont nu in een steunwoning. In de kliniek was hij opgenomen vanwege een psychose.

Ben richt zich rechtstreeks tot de lezer en vertelt je zijn levensverhaal. Hij groeit op in een huis op Weldra, het landgoed van zijn grootouders. Met zijn opa kan hij erg goed opschieten. Er staat op het landgoed nog een huis en als Ben negen jaar is komen daar nieuwe bewoners. Er is een jongen bij, Tom, die een jaar ouder is dan Ben. Ze worden vrienden en doen veel samen tot Tom naar de middelbare school gaat. Ben mag van zijn moeder geen dingen doen die zij gevaarlijk vindt, maar o.i.v. Tom doet Ben ze toch. Ben gaat naar een andere middelbare school, maar buiten schooltijd zijn ze nog steeds veel bij elkaar. Bens vader heeft ooit een boomhut voor hem gemaakt, met twee kamers erin en daar verblijven Ben en Tom veel. Ze blowen er en experimenteren met paddestoelen. Ben heeft gitaarles, Tom drumt en ze maken samen muziek. De Beatles zijn al jaren hun favoriete groep. Bens vader is terug naar Engeland, waar hij vandaan kwam, en zijn moeder heeft een nieuwe vriend. Bens opa is gestorven.

Door een omvallende olielamp vat de boomhut vlam. Ben lag te slapen, maar wordt op tijd wakker en kan eruit komen. Hij weet niet of Tom er ook nog was. Ben komt in het ziekenhuis en hoort niets meer van of over Tom en neemt daarom aan dat hij dood is.

Na het ziekenhuis gaat Ben naar de adolescentenkliniek omdat hij in een psychose is geraakt. Als het beter met hem gaat, gaat hij naar De Dwars, een steunwoning, waar hij zijn verhaal opschrijft.

Het boek is zo geschreven dat het lijkt of Ben je alles mondeling vertelt en de toon is natuurlijk en 'vlot' op een (op een enkele uitzondering na) niet-irritante manier. Aan het eind vraag je je als lezer af of je misschien de hele tijd op een verkeerd spoor bent gezet en dat vond ik een verrassende, knappe wending. Al met al een heel aardig boek en als debuut wel 'veelbelovend' te noemen, zogezegd.

Zie hier de website over het boek.

Boek&bieb 30

In Schemerlanden van J.M. Coetzee vertelt Eugene Dawn over een essay dat hij aan het schrijven is en dat adviezen bevat voor de psychologische oorlogvoering in Vietnam.

Ik ben aan mijn Inleiding begonnen. Het creatieve gedeelte doe ik 's ochtends; de middagen breng ik door met mijn bronnen in de kelder van de Harry S. Truman Library. Daar, te midden van de boeken, betrap ik mijzelf soms op een stemming die veel weg heeft van gelukzaligheid, de hoogste vorm van gelukzaligheid, intellectueel geluk (zulke types zijn wij mythografen). De kelder (of eigenlijk de subkelder, eem stadium in de neerwaartse expansie van de bibliotheek) is te bereiken via een wenteltrap en een galmende, zacht blauwgrijs gepantserde tunnel. Hij bevat de decimale klassen 100-133, die weinig in trek zijn bij de Truman-cliëntèle. De rekken lopen over rails om ruimte te besparen. De vier bewakingscamera's die de kelder bestrijken kunnen worden ontweken op onzichtbare plekken in de verschuifbare gangpaden; op deze onzichtbare plekken flirt, als dat het juiste woord is, een van de assistentes, een meisje wier naam ik niet ken, met mijn vriend die het toezicht heeft over de kelderafdeling. Ik keur dit niet goed en neem zelfs de moeite mijn afkeuring te laten blijken vanuit mijn kleine studienis, maar het meisje trekt zich niets van mij aan en Harry weet niet beter. Ik keur het niet af omdat ik roet in het eten wil gooien, maar omdat ze de draak met Harry steekt. Harry is microcefaal. Hij houdt van zijn werk; ik zou niet graag zien dat hij zich moeilijkheden op de hals haalt. Hij wordt 's ochtends naar de bibliotheek gebracht en 's avonds weer opgehaald door een neutraal gespoten minibusje van de orde van Onze Lieve Vrouwe de Heilige Maagd. Zelf is hij ook een onschuldige maagd, waarschijnlijk tot aan zijn dood. Hij gebruikt de onzichtbare plekken om te masturberen.
Mijn relatie met Harry is geheel naar genoegen. Hij houdt zijn planken graag netjes en heeft er een hekel aan, zo zie ik aan zijn hoofdschudden, als mensen er zomaar boeken afpakken. Daarom zorg ik ervoor, als ik boeken van de plank pak, hem te vermurwen door er voorgeschreven groene strookjes in te steken en ze keurig op het plankje boven mijn studienis te zetten. Daarna glimlach ik naar hem, en hij grijnst terug.


Foto van Harry S. Truman Presidential Library & Museum hier gevonden.

Boek&bieb 29

Onlangs werd 'Boek&bieb' een 'interessante rubriek' genoemd (nl. hier). Dat was natuurlijk vleiend , maar het schept ook wel een beetje verplichtingen. Nu zit ik met de vraag of een bibliotheek die helemaal geen bibliotheek is er eigenlijk wel in mag. Ik doe het toch maar. Dat het woord bibliotheek gebruikt wordt zegt toch ook iets.

In Plattegrond van een jeugd beschrijft Wanda Reisel het huis waarin zij opgroeide: een huis met 26 kamers en een tuin die aan het Vondelpark grenst. Een van de hoofdstukken in het gedeelte over de bel-etage heeft als titel 'Bibliotheek' en begint zo:

De spreekkamer en de kamer van de assistente die van oudsher de bibliotheek wordt genoemd, maar waarin geen boekenkast te vinden is, zijn van elkaar gescheiden door hoge schuifdeuren.
(...)
Ik ben op mijn zesde vaak in de bibliotheek te vinden om er met één vinger op de Olivetti Lettera te typen. Gedichtjes en kleine verhalen. Ik hou van letters en stempels, de typemachine, opstellen schrijven. Ik wil schrijver of journalist worden.


Foto hier gevonden.

Lezen 2.0

Het schrijven in bibliotheekboeken moeten we natuurlijk ten strengste afkeuren. Maar stiekem vond ik het bovenstaande toch leuk. Het stond in Het huis van Olga van der Meer.

Zes dappere muizen

Deze boekenlegger vind ik net zo mooi als deze. Hij is niet in een boek gevonden, maar ik heb hem gekregen bij boekhandel v/h Van Gennep, alweer een paar jaar geleden, toen Maria, Andrea en John er nog alledrie werkten en kater Piet nog leefde, zoals allemaal op de boekenlegger te zien is (en waar ik hier over schreef).

Ik vond ook nog een bijpassend lied.


(Klik op de plaatjes voor het oorspronkelijke formaat.)

Boek&bieb 28

In Zomertijd van J.M. Coetzee komt geen bibliotheek voor, maar wel een bibliothecaris, d.w.z. een bibliothecaris die er niet is geweest. Ex-collega Martin die tegelijk met de inmiddels overleden J.M. Coetzee universitair docent was, wordt geïnterviewd over zijn vroegere collega en vriend door de man die een biografie over Coetzee wil schrijven:

Heeft u het idee dat hij zijn leven in dienst van een beroep heeft gesteld waarvoor hij geen talent had?

Dat is een beetje te kort door de bocht. John was een volstrekt competente academicus. Een volstrekt competente academicus maar geen opmerkelijk goede docent. Als hij Sanskriet had gedoceerd was het misschien anders geweest, Sanskriet of een ander vak waarvan de conventies je toestaan een beetje droog en gereserveerd te zijn.
Hij vertelde me eens dat hij zijn roeping had gemist, dat hij bibliothecaris had moeten worden. Daar kan ik wel in meevoelen.


Foto: een wat oudere foto (die dus wat dichter staat bij de tijd waar het in het interview over gaat) van J.M.Coetzee, hier gevonden.

Boek&bieb 2 kwam ook uit een boek van Coeztee.

Wat ik las 46

Onlangs was er een Coetzee-festival. Daar was ik niet bij (en ik vraag me eerlijk gezegd ook een beetje af of het iets was waar men de schrijver een plezier mee deed), maar wel las ik, geheel toevallig (d.w.z. niet vanwege dat festival) ongeveer tegelijkertijd een boek van hem: Zomertijd.

'In het echte leven' is J.M. Coetzee onlangs 70 geworden (of wordt dat binnenkort, dat weet ik niet zo precies, het was de aanleiding voor het festival), maar in het boek is hij al overleden. De man die een biografie over hem wil schrijven gaat vijf mensen interviewen die in de jaren 1972-1977 een rol speelden in het leven van Coetzee, waarmee het boek een soort vervolg is op Jongensjaren en Portret van een jongeman. Het boek geeft de eerste versies van de vraaggesprekken, de interviewer legt ze voor aan de geïnterviewden, die hier en daar wijzigingen voorstellen. Ook zijn er wat aantekeningen en fragmenten van Coetzee zelf, d.w.z. de Coetzee die hoofdpersoon van het boek is, toegevoegd.

Uit het feit dat de Coetzee uit het boek niet meer leeft en de schrijver Coetzee nog wel kun je concluderen dat er geen sprake is van een 'echte' autobiografie. In welke mate de hoofdpersoon en de schrijver tóch overeenkomen is, in elk geval voor mij, niet na te gaan en dat weet waarschijnlijk alleen J.M. Coetzee zelf. Of de geïnterviewden op echt bestaande mensen gebaseerd zijn, die in het leven van de 'echte' Coetzee een rol hebben gespeeld weet ik evenmin.

We dienen dus het boek als een roman te beschouwen en, zoals het bij het lezen van een roman hoort of op zijn minst aan te raden is, niet te willen weten wat 'waar gebeurd' is en wat niet. Dat de hoofdpersoon J.M. Coetzee heet en een aantal dingen met de schrijver J.M. Coetzee gemeen heeft, zoals dat hij schrijver is en er een boek van hem verschijnt met de titel Schemerlanden en dat hij in Zuid-Afrika woont, wekt natuurlijk de indruk dat het boek nog meer autobiografische elementen bevat, maar hoe bepalend die zijn blijft gissen.

Ik vond Zomertijd een erg treurig boek. Net als In ongenade, wat ik nog steeds Coetzees meest indrukwekkende boek vind, en tevens een van de meest indrukwekkende boeken van alle boeken die ik las, gaat Zomertijd over het onvermogen van de mens om zijn medemens te begrijpen en iets voor hem te betekenen. Althans, ík vind dat het boek daar over gaat, een ander kan daar uiteraard anders over denken. Het boek gaat ook over Zuid-Afrika, over hoe mooi het daar is en hoe moeilijk het is voor een blanke om er te leven zonder zich te schamen en schuldig te voelen, eveneens een thema dat ik me uit In ongenade herinner.

De geïnterviewden vertellen eigenlijk meer over zichzelf dan over Coetzee. De rol die hij in hun leven speelde was dan ook niet zo groot. Er zijn vier vrouwen aan het woord: met twee van hen (Julia en Sophie) had hij een relatie, een is zijn nicht Margot, met een van hen (Adriana) had hij waarschijnlijk wel een relatie gewíld maar die wens was niet wederzijds. Sophie was tevens een collega-docent aan de universiteit. Dit laatste geldt ook voor Martin, die tevens een vriend was.

Het beeld van Coetzee dat uit de gesprekken ontstaat en dat aangevuld wordt door de door hemzelf geschreven fragmenten is dat van een sociaal onhandige, seksueel niet erg aantrekkelijke, eenzame man, die samenwoont met zijn vader in een bouwvallig huis en die aanvankelijk in zijn onderhoud voorziet door bijlessen Engels te geven. In zijn vrije tijd knapt hij het huis op, repareert zijn auto (wat ertoe leidt dat hij met zijn nicht Margot een nacht op het land moet doorbrengen, op 20 km. van het dichtstbijzijnde dorp) en schrijft gedichten en naar blijkt ook een boek: Schemerlanden (waarvan hij onverwacht een presentexemplaar voor Julia meebrengt). Later wordt hij docent aan de universiteit. Als docent is hij goed en gedegen, maar hij mist de gave om zijn studenten enthousiast te maken. Zijn literaire werk krijgt weinig aandacht in de interviews. Julia, Margot en Adriana kennen het niet of nauwelijks, de beide universitaire collega's kennen het wel maar spreken er niet al te lovend over.

Net zoals ik dat in Portret van een jongeman had, dacht ik: is dít de winnaar van twee Booker-prijzen en de Nobelprijs? Is dít de man van al die beroemde boeken? Hoe kan dat? Sinds wanneer is het beter met hem gegaan? Maar waarschijnlijk zijn dat de verkeerde vragen omdat ze er toch een beetje vanuit gaan dat sociaal onhandig en beroemd niet samen kunnen gaan. Misschien is dat wel een van de (vele) 'boodschappen' van dit boek: denk niet dat ik, omdat ik die prijzen gewonnen heb, ineens iemand ben die graag op festivals komt. Ik vertel wat ik te zeggen heb via mijn boeken en daar moeten jullie het maar mee doen.

Ik herinner me van inmiddels al weer heel wat jaren geleden een interview met Coetzee op de tv. Hij voelde zich duidelijk ongemakkelijk en antwoordde op sommige vragen iets als: dat kan ik zo niet zeggen, daar zou ik over moeten nadenken. Dat sprak me erg aan. Meteen een antwoord klaar hebben, zoals veel mensen dat kunnen, verbaast mij veel meer dan zeggen 'ik weet het niet'.

De stijl van Coetzee vind ik op de een of andere manier heel goed, maar ik kan niet zeggen waarom dat zo is (ook niet als ik er over nadenk). Misschien komt het doordat het een op het eerste gezicht onopvallende, enigszins afstandelijke stijl is, die daarmee prachtig aansluit bij de op het eerste gezicht onopvallende, enigszins afstandelijke romans, die je toch zo diep weten te treffen.

Om dit boek viel overigens ook af en toe te glimlachen, wat bij Coetzee tamelijk uitzonderlijk is. Maar de treurigheid overheerst: leven is een moeilijke opgave en onze medemens blijft een vreemde, hoe dichtbij hij ook kan zijn. Daar komt bij Coetzee nog bij dat het land van zijn jeugd, waar hij van houdt en waarin hij als kind gelukkig was op de boerderij van zijn grootvader (waar hij met nicht Margot, toen ze een jaar of 6 waren, afsprak dat ze later met elkaar zouden trouwen), een land is waar je eigenlijk niet van kúnt houden omdat het onrechtmatig verkregen is en er apartheid heerst.

Het boek wil denk ik ook iets (waarschijnlijk veel) zeggen over literatuur. De Coetzee in het verhaal is een man die geen al te grote indruk heeft gemaakt op de mensen die hem kenden. De 'echte' Coetzee heeft juist wél veel indruk gemaakt en is beroemd geworden. Dat is blijkbaar gebeurd via de weg van de literatuur. Om te weten te komen wat Coetzee denkt en wil vertellen zullen we hem moeten lezen. Vrolijker word je er niet van, eerder voelt het ongemakkelijk en weet je niet goed wat je ermee aanmoet. Maar dat iemand zó goed kan schrijven geeft toch altijd weer troost.

Lees hier de toespraak die Nelleke Noordervliet hield op het Coetzee-festival.

Het interview (door Wim Kayser) bleek ook nog te vinden, zie hier.

Blogbrief uit Rotterdam-West (11)

Dag Henk,

Dank voor je blogbrief! Zoals de zaterdag voor mij brood- en kaashaaldag (ik twijfel over het streepje) is, is de zondag inmiddels blogbrievenschrijfdag geworden. Ik zou haast zeggen: een moment van bezinning, net als vroeger de kerkgang...

Ik ga graag naar het theater of de bioscoop, volg tv-series en hoor en lees graag verhalen over mensen, maar het lezen van boeken heeft voor mij een grote meerwaarde. schreef je.

En met dat laatste ben ik het helemaal eens. Met het begin van de zin niet, d.w.z. het is ook niet zo dat ik níet graag naar theater of bisocoop ga of verhalen van mensen hoor, maar het komt er zelden van dat ik het doe (het gaan) of dat het me overkomt (het vertellen). Met tv-series ligt het anders: daar hou ik echt niet van en áls ik naar de tv kijk is dat eigenlijk alleen in een toestand van grote lamlendigheid, die daar dan meestal niet beter van wordt. De enkele keer dat ik, b.v. als ik er iets over lees in de krant, denk: dit zou wel eens interessant kunnen zijn, laat ik er dus eens naar kijken, dan vergeet ik bijna altijd om dat ook inderdaad te doen. Heel soms kijk ik dan nog wel eens via Uitzendig gemist, maar dat is echt héél soms. Mijn huisgenoten kijken wel tv, dus ik vang wel eens wat op en soms ga ik er voor de gezelligheid even bijzitten, maar dat is dan alleen voor de gezelligheid en niet voor het programma.

Tegen film heb ik niets en het is zelfs (bijna) elke keer dat ik naar een film ga zo dat ik denk: dit zou ik vaker moeten doen, maar vervolgens duurt het weer een jaar of zelfs jaren voor het er van komt. De laatste film die ik zag was La Vie Moderne op aanraden van Astrid en ik vond hem erg mooi. Maar dat is inmiddels alweer een jaar geleden. Dus als je misschien een aanrader hebt? Dan kan ik weer eens gaan. Liefst een niet al te ingewikkelde film, want ik raak nogal snel de draad kwijt (misschien uit onbekendheid met het medium). Ik vergeet nogal veel, maar dit weet ik nog (en ik wist de titel van de film ook nog!): hoe ik, het zal zo'n 35 jaar geleden zijn, naar Klute zat te kijken (in de bioscoop) en na enige tijd het spoor geheel bijster was. Gelukkig was er toen nog pauze tijdens een film en kon ik daarin om opheldering vragen aan degene met wie ik daar was. Toen bleek me dat de hoofdrolspeelster gedurende het verhaal van kapsel was veranderd (ze had ineens krullen geloof ik) waardoor ik had gedacht dat ze iemand anders was.

Trouwens: ik zit te liegen. Niet bewust, maar uit vergeetachtigheid. La Vie Moderne was helemaal niet de laatste film die ik zag, want ik ben ook nog naar De helaasheid der dingen geweest, omdat mijn dochter en ik dat allebei een erg goed boek vonden. Zij vond de film ook goed, ik vond hem aardig, maar lang niet zo goed als het boek, iets wat ik eigenlijk ook al verwacht had. En ik heb ook nog Oorlogswinter gezien, zelfs met het hele gezin geloof ik. Misschien heb ik er wel over op mijn blog geschreven, ik ga eens even speuren... Ja hoor, en jij hebt er zelfs nog op gereageerd. Maar dat is van vóór La Vie Moderne. Zo'n blog is toch een heel aardig extern geheugen!

Lezen heeft grote meerwaarde, dat vind ik ook. Het is precies wat je zegt: bij film worden de beelden voor je ingevuld, als je leest kun je ze zelf bedenken. Maar wat je misschien gek zult vinden: ik lees eigenlijk nauwelijks voor 'de beelden'. Af en toe overkomt het me dat ik een verhaal dat ik aan het lezen ben ineens 'voor me zie' en dan denk ik: dit boek lijkt wel een film. Maar dat is maar heel af en toe en ik vind het elke keer wel weer een beetje bijzonder dat een schrijver dat voor elkaar krijgt: mij beelden voortoveren. Want meestal zie ik helemaal niks als ik lees. Er gaan gedachten door mijn hoofd, dat is het. Ik ken mensen die het heerlijk vinden om landschapsbeschrijvingen te lezen en zo'n landschap dan voor zich te zien. Ik heb dat nauwelijks en zo'n beschrijving duurt me al snel te lang. Ik lees om te weten te komen wat mensen dénken. Natuurlijk heeft wat ze meemaken en waar ze zich bevinden daar wel iets (of veel of wellicht alles) mee te maken, maar wat me het meest boeit is dat uiteindelijke resultaat: de gedachten van de beschreven mensen. Of zit ik nou te kletsen en kan dat helemaal niet? Dénk ik alleen maar dat het kan, op die manier lezen?

Wat in elk geval ook de meerwaarde vind van het boek boven de film en ook boven het met elkaar praten, is dat een boek, d.w.z. een goed boek, zorgvuldig geschreven is en dat de taal ervan uitstijgt boven spreektaal. En daarom is het, vind ik, ook niet zo dat sms-en en chatten en pingen en twitteren net zoiets zijn als lezen, want dat blijft allemaal spreektaal, weliswaar opgeschreven spreektaal, maar toch zeker geen 'schrijftaal'. En daarom moeten we als bibliotheek blijven proberen mensen (en in de eerste plaats kinderen) te laten zien wat die meerwaarde van het lezen van boeken is. En daarom is bibliothecaris een belangrijk vak en is de bibliotheek een belangrijk instituut. (Kan dit even genoteerd worden, dames en heren van de provincie en de gemeentes?)

Je schrijft dat je dingen met meer aandacht wilt gaan doen. Lukt het al? Mij lijkt het ook belangrijk, maar tegenwoordig is het niet zo gebruikelijk. Meer dingen tegelijk doen lijkt de norm. Afgezien van lezen en breien tegelijk (wat ik overigens nooit meer doe omdat ik niet meer brei) ben ik niet zo goed in het doen van meer dingen tegelijk. Ik zal tijdens het schrijven van een blogstukje of -brief zelfs nooit muziek aanzetten, omdat dat me al afleidt. Uit onderzoek schijnt gebleken te zijn dat het ook helemaal niet effectief is om dingen door elkaar te doen en dat je er minder tijd aan kwijt bent als je ze ná elkaar doet en dat ze dan ook nog beter lukken, maar elke multitasker zal wel denken dat hij/zij daar in elk geval een uitzondering op is.

In dit verband een vraag, en dan stop ik. Ik merk dat jij van veel van wat je onderneemt een fotoreportage maakt. Dat is in elk geval 'leuk voor later' én leuk voor de lezers van je blog en je relaties op Flickr, maar is het niet óók een vorm van je aandacht verdelen? Je kijkt om je heen, maar je denkt tegelijk: zou dit een leuk beeld opleveren? Ooit zei iemand tegen me: ik neem nooit een fototoestel mee op vakantie, want dan kijk je vooral naar je omgeving met de gedachte: zou dit een mooie foto zijn, en dan zie je niet hoe het écht is. Dat sprak mij zeer aan en het bepaalt nog steeds (bijna 40 jaar later) mijn verhouding tot het fototoestel, in elk geval ten dele. (Wat er op neerkomt dat ik wel een fototoestel meeneem of vakantie maar er spaarzaam gebruik van maak.) Een ander (jij?) zal meteen tegenwerpen: je kijkt juist veel aandachtiger als je foto's wil maken, je ziet juist méér.

Naast blogbrievendag is de zondag (zolang het het seizoen ernaar is) zeekraalsaladedag. Daar ga ik me nu maar eens mee bezighouden.

Als íets mijn blog gered heeft van een wisse ondergang dan is het wel onze blogbriefwisseling!

Op de (net even gemaakte) foto zie je een stukje van de nieuwe schutting en een uitlopende varen. Jammer dat de kikker die zich daar in de buurt ophoudt zich niet liet zien.

Tot schrijfs en hartelijke groet, schrijverdezes


Foto: eigen foto uit eigen achtertuin.

Rotterdam 2010-4

Vanmiddag kocht ik zeekraal op de markt, bij de viskraam. De visboer wilde het zakje aangeven en zei: 'Alsjeblieft jongedame.' Mijn dochter die erbij was zei: 'Het is voor haar hoor.' En ik zei: 'Misschien bedoelde die meneer mij wel.' Waarop de visboer tegen mijn dochter zei: 'Ik ben toch háár aan het helpen?'

En toen vroeg ik me af: hoe oud moet je eigenlijk zijn voordat ze je op de markt jongedame noemen? De kaasboer zegt het ook, maar nog niet tegen mij. Maar dat zal wel niet zo lang meer duren...


Foto: Flickr, gemaakt door tdietmut. Zie hier voor haar serie over de R'damse centrum-markt. Dit is de kaaskraam waar ik altijd mijn 'oude boeren' koop.

Schokje 3

Dit 'plaatje' kwam ik tegen op het weblog over lezers, boeken, letters en cijfers, waarop vaker erg leuke dingen te vinden zijn (een aanrader dus). Ik vond het wel mooi aansluiten bij mijn stukjes n.a.v. Erwin Blom en de iPad (zie hier en hier).


Tekening: Paul Blow in The Guardian, hier gevonden.

Iets over duiden

Mijn (blog)naam werd genoemd in een post van Jan Klerk en hoewel het niet per se een positieve verwijzing was, zie ik hem evengoed als een eer. En ik wilde er ook graag op reageren, maar dit is weer 's een zo'n blogstukje dat maar niet wil lukken. Ik heb al twee versies gemaakt en verworpen en ik zit nu wel weer te tikken maar weet nog steeds niet hoe ik het moet zeggen, zelfs niet eens precies wát ik wil zeggen. Hou dan gewoon je mond, zul je nu denken en daar zit beslist iets in en bovendien: de zon schijnt, ik heb een snipperdag, de gevelbewerkers zijn weg, de tuin moet van troep ontdaan worden, Coetzee wacht om verder gelezen te worden. Maar het is óók zo dat je soms iets 'in de groep kunt gooien' en dat iemand je dan een stapje verder helpt. Daar blog ik eigenlijk vooral voor, dus dat wil ik toch maar proberen.

Als jullie eventueel eerst de stukken van Edwin en Jan willen (her)lezen zou dat wel fijn zijn, dan kan ik die bekend veronderstellen. (Het zijn bovendien interessante stukken.)

Dat Jan met de termen 'duider' en 'moderne profeet' niet echt iets religieus bedoelde begreep ik natuurlijk ook wel. Dat ik zelf niet echt 'religieus' bedoelde is overigens ook zo. Maar 'duider' roept bij mij toch de gedachte op aan iemand die de betekenis van ontwikkelingen die je zelf niet kunt overzien aan je uitlegt en die je dan op zijn woord gelooft. En het interpreteren van ontwikkelingen in de maatschappij, in dit geval 'digitale ontwikkelingen', heeft voor mijn gevoel nogal veel te maken met de visie die je op de maatschappij hebt. Daarom zou ik graag eerst de maatschappijvisie van de 'duider' willen leren kennen voordat ik hem/haar als 'leider' zag. En ik zou ook wel willen weten wat tegenstanders van deze visie vinden. Nu is dat allemaal nogal veel moeite en het komt er daarom niet van dat ik zoiets ga uitzoeken, omdat ik daar geen tijd voor (over)heb en het voor mijn werk niet nodig is. En ik denk eigenlijk dat meer bibliotheekmensen er zo over denken. En dat vinden Edwin en Jan stom van die bibliotheekmensen, omdat ze zo de kans voorbij laten gaan een 'duider' te worden, of een gids op de 'informatiezee'. En het zou ('zomaar') kunnen dat Edwin en Jan daar gelijk in hebben.

Wat ik me nu afvraag is dit: kúnnen bibliothecarissen wel duiders worden of is dat eigenlijk misschien een beetje te veel gevraagd? En wat moeten ze dan precies duiden, de informatiestromen of de informatie zelf? Of allebei? En die mensen die Jan noemt (Seth Godin, Clay Shirky, John Battelle, Kevin Kelly), zijn dat gidsen voor bibliothecarissen of zijn het gidsen voor iedereen? Ik heb niets van hen gelezen en weet er dus ook niets van (ik zal binnenkort eens opzoeken wat Jan over ze geschreven heeft), en ik vermoed dat dat voor meer mensen geldt, dus misschien ben ik niet de enige die niet weet hoe we hen moeten zien.

En gesteld dat we vinden dat bibliothecarissen inderdaad in staat zijn gidsen in het huidige en toekomstige, en ongetwijfeld voortdurend veranderende, informatieland (of op de informatiezee) te worden, wat is daar voor nodig? Wat moet je daar voor leren? En verwachten we vervolgens dat men zulke gidsen dan ook inderdaad zal raadplegen? Of zullen de mensen gewoon meer en meer alles googelen en eventueel eens aan de buurman, hun dochter, de dokter of de kaasboer vragen wat die ervan vindt? Zelf heb ik nog nooit een bibliothecaris iets anders gevraagd dan waar ik een bepaald boek kon vinden. En verder ook wel eens iets omdat hij/zij ergens verstand van had, maar dan als mens zal ik maar zeggen, niet omdat hij/zij bibliothecaris was.

Dit was een eerste poging (nou ja, eigenlijk de derde dus) om een beetje te verduidelijken wat ik me door de stukken van Edwin en Jan heb zitten afvragen. Misschien volgt er nog eens eentje.

Tot slot dit: met de volgende regels van Jan ben ik het hartgrondig eens:

Ik krijg de indruk dat de door retail geïnspireerde pragmatici op dit moment meer indruk maken dan de 'ouderwetse' idealisten in het vak.

Ik wou dat je zoiets vaker las. Dat Jan en ik vervolgens verschillende idealen m.b.t. de bibliotheek zullen blijken te hebben lijkt me waarschijnlijk, maar dat geeft niet. Misschien kunnen die idealen zelfs wel naast elkaar bestaan, zoals er ook verschillende groepen bibliotheekgebruikers naast elkaar kunnen bestaan. Maar de bibliotheekwereld heeft, ook naar mijn idee, in elk geval 'inhoudelijker' idealen nodig dan alleen hogere uitleencijfers en meer bezoekers.


Foto: Flickr, gemaakt door Brian Clayton.

Schokje 2

Beste Bertie en Edwin,

Veel dank voor jullie lange reacties op mijn stukje over het stuk van Erwin Blom. Ik heb het gevoel dat jullie mij niet helemaal begrepen hebben, dus ik zal proberen e.e.a. een beetje toe te lichten.

Ik schreef dat ik verbaasd en een beetje geschokt was n.a.v. het stuk van Blom. Dat was eufemistisch, want eigenlijk was ik gewoon kwaad. Ik vond het artikel een belediging van het boek en je zult het misschien gek vinden, maar ik voelde een sterke drang om het boek te verdedigen tegen de verdachtmakingen uit het stuk. (Net of het boek dat nodig zou hebben...) Zoiets als dat je een vriend van je zou horen belasteren en daar meteen tegen in wilt gaan. Het boek ís ook een vriend van me, welbeschouwd. Ik heb veel van hem geleerd, met hem gelachen en gehuild (zoals Toon Hermans dat op tegeltjes zegt), hij is er altijd als ik hem nodig heb, hij is kritisch maar erg geduldig en hij vergezelt me overal naartoe.

Ik dacht: wat dénkt die meneer Blom wel dat hij het boek zo durft te beledigen? Het kwam ook wel een beetje omdat ik net Coetzee aan het lezen was en daardoor extra besefte wat mooie zinnen voor je kunnen betekenen. En dan ineens zo'n artikel waarin staat dat het boek eigenlijk alleen nog maar te genieten is als er geen concurrentie in de buurt is van internet o.i.d. Het boek is 'beperkt' en kan alleen op een beperkt apparaat als een e-reader tot zijn recht komen. Als je het op je iPad gaat lezen voel je steeds maar de drang even je mail te bekijken of te gaan twitteren ('Ben aan het lezen, beetje saai') of te kijken of er nog nieuws is. Het feit dat in je boek geen linkjes staan naar filmpjes of muziekjes ervaar je als een gemis. Als je op een e-reader of (wat ook nog schijnt voor te komen) op papier aan het lezen bent, dan speelt dat allemaal niet zo'n rol. Dan valt met die beperktheid van het boek nog wel te leven. Zoiets als kamperen, een beetje primitief kan best leuk zijn voor een tijdje.

Misschien heeft Erwin Blom het zo niet bedoeld, maar zo kwam het in elk geval op me over. En het irriteerde me nogal. Wie het boek beledigt beledigt mij. Zoiets. Er klopt m.i. ook nog 's niks van, want als je een boek op je e-reader zit te lezen kun je meestal met een paar stappen je pc bereiken (of je laptop staat gewoon naast je) en alsnog je mail lezen. En zelfs als je geen pc in de buurt hebt kun je nog naar de koelkast lopen om een biertje te pakken, kun je een praatje met je vriendin maken, tv gaan kijken, je iPod aanzetten (d.w.z. als je die hebt), even naar AH gaan, enz. enz. Afleiding genoeg in de wereld, lijkt mij. Dan zou je om een boek te lezen dus het beste in een vakantiehuisje zonder tv, zonder internetaansluiting en zonder winkels in de buurt kunnen gaan zitten en dan maar hopen dat het regent. En misschien is dat ook wel zo en is dat de verklaring voor het feit dat veel mensen alleen in de vakantie lezen (zolang hun vriendin maar niet teveel aandacht vraagt).

Maar het ging mij om dat 'beperkt'. Ik probeer nu al een paar dagen voorbeelden te verzinnen om te verduidelijken wat ik bedoel, maar dat lukt niet zo goed. Misschien dit: ik vind een boterham met kaas lekker. Ik heb een collega die een boterham met kaas blijkbaar 'beperkt' vindt, want zij stapelt bovenop de kaas ook altijd nog een plak worst en een ei en een tomaat (en dan vergeet ik misschien nog wel iets) op haar boterham. Ik zeg niet dat het me niet lekker lijkt, maar het gaat me om het altijd. Af en toe doe ik een tomaat op mijn kaas en radijs is ook lekker, maar het blijft bij af en toe. Ik zou zittend naast een schaal tomaten gerust een boterham met alleen kaas erop kunnen eten. En sommige kaas is zó lekker dat het zelfs zonde zou zijn als je er nog iets aan toe zou voegen. (Waar of niet, Anna?)

Ik hoop dat dit voorbeeld een beetje werkt. Hoe flauwer het brood en hoe smakelozer de kaas, hoe groter de behoefte aan 'opleuken' waarschijnlijk wordt. En zo gaat het misschien ook met boeken. Als je een boek leest dat je niet boeit, ja dan lokken de mail en de filmpjes. Maar als het boek goed genoeg is, dan lokt alleen het doorlezen. Oók als je het op je iPad leest. Zulke boeken bestaan. Daar ben ik van overtuigd. Maar bewijzen kan ik het niet, want ik heb geen iPad.

Nu even over de e-reader. Ik heb een e-reader geprobeerd en het ding viel me erg tegen (het was een Sony met touchscreen). Misschien zijn er inmiddels betere en die zou ik ook graag proberen, maar daarvoor ben ik afhankelijk van iemand die er een heeft, want proberen door hem te kopen vind ik te duur. De e-reader die ik probeerde bleef voor mij qua leesplezier ver achter bij een papieren boek. De omslag, de typografie, de mogelijkheid tot terugbladeren, even kunnen controleren hoe dik het stuk is dat je nog te gaan hebt en meer van die dingen miste ik. Ik moest veel te vaak 'omslaan' en ik vond het contrast tussen letters en achtergrond te klein. En als je de letters wat groter maakte was je helemáál de hele tijd aan het 'omslaan'. Kortom: ik werd niet enthousiast. Dat komt niet omdat ik tegen de vooruitgang ben, maar omdat ik e-readers geen vooruitgang vínd. In elk geval niet de huidige e-reader, waar je maar erg weinig mee kunt. Dat opzoeken van betekenissen of interpretaties, ja Bertie, dat lijkt mij ook heel handig. Maar met de Sony die ik probeerde kon dat helemaal niet.

Wat jullie allebei noemen en waar jullie nieuwsgierig naar zijn: die nieuwe kunstvormen die kunnen onstaan, daar ben ik net zo goed nieuwsgierig naar. Natúúrlijk hebben digitale mogelijkheden en internet een omwenteling veroorzaakt op vele gebieden, net als de boekdrukkunst dat ooit deed. En natúúrlijk gaat dat steeds verder en kunnen er op korte termijn allerlei dingen gebeuren die we nu nog niet eens zien aankomen. En als daar nieuwe kunstvormen bij zullen zijn is dat spannend. Of zo'n kunstvorm je zal aanspreken is afwachten en dat zal per persoon verschillen. Dat is met kunst nu eenmaal altijd zo. Maar door nieuwe kunstvormen hoeven de oude toch niet als achterhaald beschouwd te worden? Heeft de fotografie de schilderkunst laten verdwijnen? De film de foto? Integendeel denk ik: de 'oude' vorm greep zijn kans om zich verder te ontwikkelen. Dat zou met de 'literatuur van alleen letters' ook best eens kunnen gebeuren.

Als er een kruising komt tussen boeken en games of tussen boeken en films of tussen boeken en muziek of tussen boeken en iets waarvan ik nu nog niet eens weet dat het bestaat, dan houd je ook nog steeds de mogelijkheid van het boek als boek. Dat 'gewone' boek lees je op papier of op je iPad of je smartphone, waar je de voorkeur aan geeft is persoonlijk, maar het is wél een met niets gekruist boek. En zo'n boek kan, als het een goed boek is, alle concurrentie aan. Daarbij is het belangrijk dat we er als bibliotheek en als school en als ouders aan meewerken dat kinderen boeken leren kennen, écht kennen doordat ze hun worden voorgelezen en doordat ze ze zelf lezen. En dat niet als 'beperking' (als je bord niet leeg eet mag je vanavond niet op de iPad, je gaat maar wat lezen), maar als iets leuks, spannends, prettigs (de treurige boeken komen later wel), en vooral: als iets met onbegrensde mogelijkheden.

Edwin, luisteren naar verhalen die in geuren en kleuren bij een pot bier verteld worden, dat lijkt mij ook geweldig (afgezien dan van het bier, maar whisky lijkt me ook wel te kunnen). Sommige verhalen zullen zo beslist beter tot hun recht komen dan als je ze leest. Maar andere verhalen weer niet. Een boek is niet alleen het verhaal, een boek heeft ook een stijl. En die kun je alleen door lezen ontdekken. Daarom vind ik het ook eenzijdig als, wat je wel eens hoort, de bibliotheek gepresenteerd wordt als een plaats waar verhalen verteld worden. Literatuur is (gelukkig) veel meer dan alleen het vertellen van een verhaal.

Bertie, ik geloof niet dat ik destijds tegen de boekdrukkunst zou zijn geweest, maar dat weet je natuurlijk nooit. Het zou waarschijnlijk mede hebben afgehangen van mijn maatschappelijke positie (en daarmee van mijn ontwikkeling). Tegen het digitaliseren van boeken ben ik in ieder geval níet, integendeel, ik ben er erg vóór. Als alles doorzoekbaar is moet dat van grote betekenis voor de wetenschap kunnen zijn. Wat we daar dan verder mee gaan doen is de vraag. Waar de een vooruitgang ziet (de auto), ziet de ander verlies (natuur, stilte).

Tot zover. Ik hoop dat het een beetje duidelijker is geworden.

Met hartelijke groet, schrvrdzs


Foto: Flickr, gemaakt door: Daniel*1977.

Schokje

Ergens op twitter kwam ik een verwijzing tegen naar deze blogpost van Erwin Blom. Ik las de post en was zeer verbaasd. Ik was zelfs een beetje geschokt. Dat kwam vooral door deze regels:

Op de iPad voelt een gewoon boek en ook een naar de iPad omgezet tijdschrift al snel beperkt. Op een apparaat dat online is en multimedia uitstraalt, wil je dat die elementen een rol spelen. Ook bij een boek. Ook bij een tijdschrift.

Hoezo 'beperkt'? Is tekst die je op een iPad leest ineens niet meer in staat je te boeien, te verrassen, te ontroeren? Heeft de man die dit schrijft nog nooit zó geboeid een verhaal gelezen dat hij helemaal vergat hoe hij het tot zich nam? Momenteel lees ik Zomertijd van Coetzee. Dat biedt zonder enige toevoeging sensatie genoeg. Door het verhaal, door de formuleringen, door de gedachten die het oproept. Zou ik er, als ik het toevallig op een iPad aan het lezen zou zijn, ineens pláátjes bij willen zien, of filmpjes, of de stem van Coetzee horen of weet ik veel wat er nog meer zou kunnen? Want ja, als het kán, dan is het toch eigenlijk wel heel saai als het niet gebeurt? Ik kan het me absoluut niet voorstellen.

Ik lees het liefst van papier, dat geef ik eerlijk toe, maar als ik dit boek op een iPad of e-reader las zou ik er zeer zeker ook van genieten, zónder toegevoegde toeters en bellen. Het is een tekst die geen enkele toevoeging nodig heeft. Het is zelfs een tekst die van toevoegingen alleen maar te lijden zou hebben. Zulke teksten bestaan. Gelukkig. Taal is een medium dat het helemaal alleen aankan om iets over te brengen. Literatuur heeft niets anders nodig dan letters en jouw ogen die ze naar je hersens seinen. De beelden kun je er prima zelf bij verzinnen. Desgewenst.

Ik heb geen iPad. En geen iPhone. En geen e-reader. Ik behelp mij nog met papieren boeken. Mijn Alice in Wonderland beweegt niet. Dus ik kan er niet echt over oordelen. Misschien ben ik te beklagen. Maar opgeleukte literatuur gaan lezen, daar moet ik toch écht niet aan denken.


Foto: Flickr, gemaakt door Mimi_K

Dansje

Ha Anna,

Herinner je je nog dat ik schreef dat ik op de koninginnedagrommelmarkt een beker had gekocht? Je ziet hem hierboven (beide kanten). Toen ik hem zag dacht ik dat jij hem misschien wel leuk zou vinden en daarom kocht ik hem. Maar nu ben ik toch een beetje bang dat jullie er niets aan hebben, omdat hij op mensenformaat is. Als je er toch wat in ziet kan ik hem opsturen met de TNT. (Ik kan er dan meteen ook een stukje d brnks vn d mrkt in stoppen.)

Groet, schrvrdzs

Links lezen

Deze boekenlegger vond mijn collega een paar dagen geleden. Alvorens hem aan weer een andere collega, die boekenleggers verzamelt, te geven, heb ik hem even gescand. Alleen al vanwege dat 'wat bloemen zijn voor onzen tuin zijn boeken voor ons leven' bevalt hij me en verder vind ik hem ook mooi.

(Klik op de plaatjes voor het oorspronkelijke formaat.)