Wat ik las 4

De afgelopen week las ik een boek dat me erg beviel: Job van Joseph Roth. Het heeft als ondertitel 'Roman over een eenvoudige man', is voor het eerst gepubliceerd in 1930 en in 2007 voor de tweede keer, in een nieuwe vertaling, in het Nederlands uitgebracht.

Aan het eind van de 19e eeuw woont in het stadje Zoechnov in Rusland een arme godvrezende joodse onderwijzer: Mendel Singer. Met zijn vrouw Deborah en hun vier kinderen woont hij in een eenkamerwoning die ook dienst doet als leslokaal. Hij geeft bijbelles aan een groepje kinderen van zes jaar oud. Zijn jongste zoon Menoechem is gehandicapt en kan niet lopen en praten. Deborah reist voor advies naar een rabbijn in een andere stad. De rabbijn zegt dat ze haar zoon niet in de steek mag laten en dat hij later gezond, wijs en goedhartig zal worden.

De twee oudste zoons, Jonas en Sjemarja, worden opgeroepen voor het leger van de tsaar. Jonas houdt van paarden en wil wel in het leger, Sjemarja vlucht de grens over. De dochter, Mirjam, gaat relaties aan met soldaten van de kazerne in het stadje. Als Mendel dat ontdekt besluit hij in te gaan op de uitnodiging van zijn zoon Sjemarja, die inmiddels Sam heet en in Amerika woont, en ook naar Amerika te gaan. Menoechem kan vanwege zijn handicap niet mee en zal achterblijven onder de hoede van een buurmeisje en haar man, die als beloning daarvoor in Mendels huis mogen wonen. Het valt Mendel en Deborah zwaar om Menoechem achter te laten, en Deborah denkt aan wat de rabbijn gezegd heeft, maar ze moeten kiezen tussen de toekomst van Menoechem en die van Mirjam.

Mendel, Deborah en Mirjam weten zich aan te passen in Amerika. Sam heeft inmiddels een goedlopend warenhuis waar Mirjam ook gaat werken. Als de eerste wereldoorlog uitbreekt gaat Sam in het leger en sneuvelt. Als Deborah het nieuws verneemt wordt dat haar dood. Mirjam wordt krankzinnig en wordt in een inrichting opgenomen. Jonas wordt in Rusland vermist en Mendel gaat er vanuit dat hij dood is. Hij is er van overtuigd dat ook Menoechem niet meer in leven is.

Na al deze beproevingen besluit Mendel niet langer te bidden. Hij staat op het punt zijn gebedsmantel en gebedsriemen te verbranden, maar zijn vrienden houden hem tegen. Toch begrijpen ze hem wel, omdat hij, evenals Job in de bijbel, door God zo zwaar beproefd wordt. Een vriend neemt hem in huis en Mendel doet karweitjes voor hem en andere buurtgenoten en past op allerlei huizen en kinderen. Hij hoopt nog eens terug te gaan naar Zoechnov.

Tijdens een paasmaaltijd in het huis waar Mendel inwoont wordt er, net nadat de deur is geopend om de profeet de gelegenheid te geven binnen te komen en vervolgens weer is dicht gedaan, geklopt. Een onbekende staat op de stoep en zegt een ver familielid van Deborah te zijn. Dan volgen enkele wonderlijke gebeurtenissen die ik hier niet zal onthullen. Mendel heeft weliswaar God uit zijn leven gebannen, maar God blijkt op Zijn beurt Mendel niet vergeten te zijn.

Het is een echt joods verhaal, d.w.z. wat ik een echt joods verhaal vindt. Het is verwant aan alle in Oost-Europa spelende joodse verhalen die ik gelezen heb, o.a. die van Isaac Bashevis Singer (o.a. Simpele Gimpl en Yentl). Waar hem dat precies in zit kan ik niet uitleggen, maar er is overeenkomst in sfeer en stijl, in het type mensen dat beschreven wordt en in de overdrijving die er bij hoort. Job doet door de wonderbaarlijke gebeurtenisssen wel een beetje denken aan Alleen op de wereld en Kruimeltje, maar door de prachtige manier van schrijven is dat geen enkel bezwaar. Wie van joodse verhalen houdt, kan ik het boek van harte aanraden. Voor wie daarover twijfelt zal ik een stukje overschrijven. Als dat je niet aanspreekt kun je het boek misschien beter ongelezen laten.

Mendel is met de niet-joodse voerman Samesjkin meegereden naar een naburige stad om daar papieren voor de reis naar Amerika te bemachtigen. Ze zijn nu op de terugweg.

Opeens slaakte Samesjkin een luide vloek. De wagen gleed een greppel in, de paarden staken nog met hun voorbenen boven de straatrand uit, Samesjkin lag boven op Mendel Singer.
Ze klauterden de greppel weer uit. De dissel was verbrijzeld, één wiel was losgeraakt, een ander wiel miste twee spaken. Ze moesten de hele nacht hier blijven. Morgen zouden ze wel verder zien.
'Zo begint je reis naar Amerika,' zei Samesjkin. 'Waarom zwerven jullie ook alijd zo rond in de wereld! De duivel stuurt jullie van de ene plaats naar de andere. Mensen als wij blijven waar ze geboren zijn, en alleen als het oorlog is trekken we naar Japan!'
Mendel Singer zweeg. Hij zat aan de rand van de weg, naast Samesjkin. Voor het eerst van zijn leven zat Mendel Singer op de blote grond, midden in de woeste nacht, naast een boer. Hij zag boven zijn hoofd de hemel en de sterren en dacht: ze verbergen God. Dit alles heeft de Heer in zeven dagen geschapen. En als een jood naar Amerika wil, doet hij er jaren over!