Wat ik lees

Al enkele weken lag het boek op me te wachten, maar ik zocht steeds uitvluchten om er niet aan te hoeven beginnen, zoals het lezen van Aaf Brand Corstius en Stan van Elderen. Maar uiteindelijk ben ik een paar dagen geleden toch begonnen in De Welwillenden van Jonathan Littell. (Wie er nog niets over gehoord heeft moet maar even op internet kijken of op de NRC-boekensite.) Het boek is dik en zwaar en daardoor onhandig voor in de trein en in bed, de plaatsen waar ik meestal lees. Maar dat is een slap excuus; wat me écht tegenhield is het onderwerp: een SS-er schrijft na de oorlog zijn oorlogservaringen op en confronteert de lezer met een visie die nog maar zelden in de 'officiële' literatuur aan bod is geweest, nl. de visie van iemand die er van overtuigd is dat het uitroeien van de joden nodig was. (Ik ken verder alleen Zie: liefde van David Grossman waarin de visie van een nazi uitgebreid aan bod komt.)

Ik heb nu zo'n 80 pagina's gelezen en ze waren zeer confronterend. Het verhaal dat de hoofdpersoon, Maximilien Aue, aan ons lezers vertelt gaat tot nu toe vooral over gebeurtenissen in de Oekraïne en wie Alles is verlicht van Foer en/of Verloren van Daniel Mendelsohn gelezen heeft zal begrijpen waar ik het over heb. Wie die boeken niet gelezen heeft moet misschien maar niet aan De Welwillenden beginnen. Foer biedt nog een soort troost en houvast door er literatuur van te maken, Mendelsohn door er een persoonlijk verhaal omheen te schrijven, maar Littell confronteert je zonder omwegen met het ergste van wat mensen elkaar kunnen aandoen.

Hij geeft je bovendien weinig kans om te denken dat je zelf beter bent. Zijn hoofdpersoon formuleert het zo:

De moderne geschiedenis heeft meen ik intussen afdoende bewezen dat iedereen, of vrijwel iedereen, in een bepaalde combinatie van omstandigheden doet wat hem wordt opgedragen: en neemt u mij niet kwalijk, maar er is weinig kans dat u een uitzondering bent, net zomin als ik. Als u geboren bent in een land en in een tijd waarin niemand uw vrouw en kinderen komt vermoorden, en waarin niemand u komt vragen andermans vrouw en kinderen te vermoorden, prijs dan de Heer en ga in vrede. Maar vergeet dit nooit: u hebt misschien meer geluk gehad dan ik, maar dat maakt u nog niet tot een beter mens.

Het is verwarrend om in de trein in dit boek te lezen en het op de plaats van bestemming in je tas te stoppen en over te gaan tot de orde van de dag. Het is ook verwarrend om te lezen over dingen die zo vreselijk zijn dat je misschien het boek zou moeten dichtdoen, maar toch gewoon door te blijven lezen. Dit boek lezen is een soort plicht die ik mezelf opleg. Niemand heeft er wat aan, dat besef ik. Ik raad het ook niemand aan. Alles is verlicht, ja dat kan ik wél aanraden, en dat is vreemd want er staat er eigenlijk hetzelfde in al is het heel anders vormgegeven. Aan die vorm moet het dus liggen, maar voorlopig kan ik niet uitleggen hoe dat komt en misschien lukt dat wel nooit.