Wat ik las 11

Het heeft me een paar maanden gekost om De Welwillenden van Jonathan Littell te lezen, maar nu heb ik het uit. Het is een boek dat ik niet snel zal vergeten, waarmee ik bedoel dat enkele dingen uit het boek me zullen bijblijven en dat is meer dan ik van menig boek kan zeggen. Over De Welwillenden is al veel geschreven en wie geïnteresseerd is kan dat wel opzoeken. Verwacht van mij geen samenvatting, want dat gaat mijn vermogens te boven.

Het boek was voor mij vooral verwarrend. Niet omdat het niet te volgen was, maar o.a. omdat ik maar niet kon bepalen of ik het een goed boek vond. Ook omdat ik ontdekte dat aan mijn kennis over de belangrijkste feiten uit WO II veel ontbreekt. Ook vanwege de vreselijke dingen die erin beschreven worden. En omdat ik soms niet kon bepalen of ik over gebeurtenissen of over een soort visioenen las. En omdat ik niet wist of ik de hoofdpersoon ondanks alles misschien een beetje begon te mogen of niet. En ook omdat het boek de hele tijd twee bekende niet te beantwoorden vragen oproept: hoe is het mogelijk dat dit heeft kunnen gebeuren en: hoe zou ik zelf gedacht en gehandeld hebben? Met het idee dat het boek misschien iets zou kunnen verduidelijken over deze vragen ben ik het gaan lezen en ik vind inderdaad dat het me daar wel iets over heeft geleerd. Waarmee een derde vraag nog klemmender wordt: hoe kunnen we voorkomen dat het opnieuw gebeurt? Of beter: zouden we er een eind aan kunnen maken dat het nog steeds overal op de wereld gebeurt? Want de gedachte dat een bevolkingsgroep, ras, stam of religie minderwaardig is en dat het daarom gerechtvaardigd is mensen uit die groep (of van dat ras enz.) te doden, is helaas door de nederlaag van nazi-Duitsland nog niet van de aardbodem verdwenen.

De hoofdpersoon van het boek, Maximilien Aue, zoon van een Duitse vader en een Franse moeder, maakt carrière bij de SS en is vooral betrokken bij het uitroeien van de joden. Ik zal daar verder niet op ingaan omdat ik een weblog daar de plaats niet voor vind, in elk geval niet dit weblog. Laat ik alleen dit zeggen: het was nog veel erger dan ik dacht en ik dacht toch dat ik er wel het e.e.a. van wist. De verdienste van dit boek vind ik dan ook dat de schrijver de moeite heeft genomen om dit allemaal uit te zoeken en er een roman van te maken. Het staat ongetwijfeld ook allemaal in studieboeken, maar er zullen meer mensen zijn zoals ik die wel romans maar geen studieboeken over WO II lezen.

Het boek moet de auteur jaren studie gekost hebben en ik vermoed dat het historisch gezien erg goed klopt, al kan ik dat zelf niet beoordelen. Ik heb in elk geval nergens kritiek gelezen op de historische kant ervan.

De psychologische kant ervan is uiteraard veel meer door de auteur bedacht. Van sommige nazi-kopstukken zijn wat karaktertrekken in het verhaal verwerkt die neem ik aan al van hen bekend waren, maar de schrijver heeft hun rol in het verhaal verzonnen. En Max Aue zelf is misschien wel ten dele gebaseerd op een bestaand persoon (dat weet ik niet), maar is toch in de eerste plaats een personage. Hij is een intelligente jongeman, heeft rechten gestudeerd, houdt van literatuur, filosofie, kunst en muziek en kan goed redeneren. Toch is hij ervan overtuigd dat de joden de grote vijand van Duitsland zijn en daarom dienen te worden uitgeroeid. Dat hier menselijke aspecten aan zitten ontgaat hem niet, maar dat het moet gebeuren ziet hij als onvermijdelijk. Als soldaten de mensen die ze begeleiden naar de plaats waar ze geëxecuteerd zullen worden onderweg slaan en schoppen zegt Aue daar wat van. Het doodschieten zelf staat niet ter discussie. Het angstaanjagende van dit boek vond ik dat je blijkbaar ook verstandige en ontwikkelde mensen kunt laten geloven in een ideologie waarin andere mensen worden gezien als minderwaardig, ongeveer zoals de meeste mensen over dieren denken: je mag ze doodmaken als dat je beter uitkomt.

Er is meer over dit boek te zeggen, maar voor vandaag laat ik het hier bij.