Wat ik las 11, slot

Littells hoofdpersoon Aue denkt na over de vraag waarom de soldaten van de Wehrmacht zo wreed zijn tegenover de joden. (Zoals ik al eerder vertelde had Aue met het uitroeien van de joden geen moeite, maar greep hij in als een soldaat iemand op weg naar de plaats van executie sloeg of schopte.) Aue denkt dat dit gedrag ontstaat doordat de beul kwaad is op zijn slachtoffer omdat hij zich door dat slachtoffer gedwongen voelt iets te doen dat hij eigenlijk liever niet doet. Daarvoor neemt hij wraak.

Aue, die zijn verhaal vertelt als terugblik, houdt ook een betoog over hoe het naar zijn idee gegaan zou zijn als Duitsland de oorlog had gewonnen. Dan zouden volgens hem de geallieerden na verloop van tijd weer toenadering gezocht hebben tot het Duitse Rijk en zou over wat men nu de Duitse misdaden noemt niet meer gepraat worden. En daar zou hij, vrees ik, wel eens gelijk in kunnen hebben (en ik ben blij dat het zover niet gekomen is).

Naast een boek over WO II is De Welwillenden ook een boek over de man Max Aue. Dat ik niet goed kan zeggen wat ik van het boek vind komt mede door het verhaal over Aue. Aue is nl. voor mijn gevoel geen doorsnee nazi en ik begrijp niet waarom Littell zijn hoofdpersoon juist zó heeft geconstrueerd, behalve dan als hij echt een historische figuur voor ogen had, maar ik vermoed dat dat niet (of maar gedeeltelijk) zo is. Aue is beroepshalve een moordenaar, maar privé is hij het ook. Hoewel hij het zelf ontkent heeft het er alle schijn van dat hij zijn moeder en stiefvader vermoord heeft; hij schiet tijdens zijn vlucht voor de Russen (aan het eind van de oorlog) zonder enige reden een man dood die in een kerk op het orgel Bach zit te spelen; hij vermoordt een van zijn minnaars en doodt zijn beste vriend om in diens kleren te kunnen vluchten. Je zou kunnen denken dat hij door de oorlog zo geworden is, maar voor mijn gevoel is het niet de bedoeling van het verhaal je dit te laten denken, en als het wel zo was heeft het mij in elk geval niet overtuigd.

Aue heeft een tweelingzus met wie hij als kind en puber een innige, min of meer incestueuze relatie heeft. Als zijn zus trouwt blijft zij voor hem toch de enig vrouw van wie hij kan houden en daarom kiest hij verder mannelijke minnaars, om wie hij niet geeft. Over zijn zus blijft hij indringende visioenen houden. Hun vader heeft het gezin verlaten en hun moeder is met een ander gaan samenwonen. Aue haat deze stiefvader. Hij wordt naar een kostschool gestuurd. Dit alles heeft hem volgens mij vooral gevormd tot wie hij is. De oorlog kwam daar nog eens bovenop.

Wat ik hier verwarrend aan vind is dat je nu niet goed kunt uitmaken of Aue in de oorlog anders geweest zou zijn als hij een minder problematische jeugd had gehad. En dat je daarom dus nog niet echt weet of 'gewone mensen' ook hadden kunnen doen wat hij gedaan heeft.

Tot zover wat opmerkingen bij De Welwillenden.

Pieter Steinz van NRC Handelsblad sprak met Jonathan Littell, zie hier.