Een beetje bibliobiogeografie

Ik lees momenteel Het lied van de dodo (ondertitel: Eilandbiogeografie in een eeuw van extincties) van David Quammen. Dat gaat over evolutie en (dus) over het ontstaan en uitsterven van soorten. Van evolutie wist ik tot ik aan dit boek begon weinig en nu nog steeds niet veel, maar toch net iets meer. Van discussies tussen ecologen wist ik helemaal niets, maar door het boek heb ik er een leren kennen die me ineens aan de bibliotheek deed denken. Ik zal namen en jaartallen achterwege laten (wie ze wil weten kan terecht in het boek of b.v. op Wikipedia) en of de discussie nog steeds hier of daar gevoerd wordt weet ik niet (het boek is uit 1996 en ik heb het bovendien nog niet uit), maar ik zal proberen een beetje uit te leggen waar hij (volgens mij) over gaat (of ging).

In de jaren '70 en '80 van de 20e eeuw werd door een aantal ecologen het zogeheten SLOSS-debat gevoerd, waarbij de letters staan voor Single Large Or Several Small. Het ging om de vraag wat beter is: één groot natuurreservaat of verschillende kleine. Het beantwoorden van deze vraag heeft natuurlijk nogal wat conseqenties voor de natuurbescherming. Aangezien de mens voortdurend meer plaats voor zichzelf opeist, moeten dieren en planten het met de overgeschoten stukjes doen. En hoe deel je die dan het beste in? Voorstanders van Single Large zeiden dat je in een groot gebied het minste verval van het eco-systeem hebt en dat het aantal soorten dat een gebied kan herbergen samenhangt met het aantal vierkante kilometers. Several Small-aanhangers beweerden: soms kun je juist meer soorten herbergen door een aantal kleinere stukken natuur in stand te houden, omdat sommige soorten gebaat zijn bij isolatie. En vervolgens is het dan weer de vraag wélke soorten je in je gebied hebt. Een groot (roof)dier redt het alleen in een groot gebied, een ander dier heeft juist meer kans in een gebied waarin dat grote roofdier niet meer voorkomt. En gaat het je om het áántal soorten of om de bijzonderheid en/of kwetsbaarheid ervan? Enz. enz.

Ik weet niet of iemand bij het lezen van het bovenstaande aan de bibliotheek moest denken, maar ik zag toen ik erover las ineens parallellen met het oprichten van basisbibliotheken en ook met de retailbibliotheek. Hoe groot moet een bibliotheek zijn om levensvatbaar te zijn, waar heb je meer aan: één grote of een aantal kleine bibliotheken, welke 'soorten' (boeken/lezers/ informatie/e.d.) gedijen beter in een grote, welke in een kleine? Is het een goed idee om bibliotheken te hebben die maar voor een enkele 'soort' bedoeld zijn: b.v. alleen voor jongeren of alleen voor literaire lezers? Of is het juist goed om een bibliotheek te hebben waar iedereen iets van zijn gading vindt? Voelen pubers zich wel thuis in een bibliotheek waar ook bejaarden komen of verdwijnen ze daar ('sterven uit')? Welke 'soorten' kunnen samen een evenwicht vormen en welke verdragen elkaar niet? Gaan literaire lezers er vandoor als ze voortdurend display-tafels met Mansell en Noort zien? Is een dorpsbibliotheek iets heel anders dan een stadsbibliotheek? Welke soorten lezers/boeken/enz. vinden we het belangrijkst? Gaat het om veel of gaat het om bijzonder? Enz. enz.

In het SLOSS-debat werden van beide kanten computermodellen ingezet, waarvan de tegenpartij dan weer beweerde dat ze niet op elke situatie van toepassing waren. En toen kwam er ook een ecoloog die zei: we moeten het veld weer in en om ons heen kijken en soorten tellen, net als vroeger. Er werden ook experimenten gedaan met geïsoleerde stukken regenwoud. En met een eilandje dat van alle dieren (spinnen e.d.) ontdaan werd, nadat ze eerst allemaal geteld waren, en waar toen gekeken werd door welke soorten het opnieuw gekoloniseerd werd.

Ik denk dat het voor de bibliotheek ook wel eens een idee zou kunnen zijn om wat te experimenteren. En vooral ook om te kijken of ergens misschien situaties zijn waar zich al vanzelf een soort 'natuurlijk experiment' heeft voorgedaan, zoals dat in de natuur op eilanden of in andere geïsoleerde gebieden het geval is.

Toen ik een huisgenoot over het SLOSS-debat vertelde reageerde die meteen met: een groot gebied is natuurlijk altijd beter. Dat was precies wat ik zelf ook in eerste instantie dacht, maar de argumenten van de voorstanders van Several Small hebben me inmiddels toch ook te denken gegeven. Waarmee ik maar wil zeggen dat wat op het eerste gezicht logisch lijkt niet altijd waar hoeft te zijn.

Nou, dit waren zomaar wat associaties dankzij Het lied van de dodo. Wie er voor openstaat denkt blijkbaar vroeg of laat altijd weer aan de bibliotheek...


Tekening: Flickr, gemaakt door: Sugar Donkey Dolls (geen cc, maar té toepasselijk).