Meten is weten

In de Nieuwsbrief Nieuw Bibliotheekwerk stond een discussie waar ik al even naar verwees, tussen Wim Keizer en Jan Krol. Ik was hem verder al weer bijna vergeten, maar toen Tenaanval gisteravond in een reactie op mijn dodo-post schreef 'Een goede, inhoudelijke discussie wordt zelden gevoerd.' dacht ik: o ja, ik wou nog iets schrijven over de sandwichformule.

Die discussie van de heren Keizer en Krol ging namelijk over de sandwichformule. Lees hem vooral zelf als je dat nog niet gedaan hebt (zie hier) want het is een belangrijk en actueel onderwerp, maar voor wie haast heeft zal ik proberen hem even samen te vatten (uiteraard zoals ik het begrepen heb). Krol zegt dat de retailbibliotheek een vorm van de sandwichformule is: je biedt de lezer iets eenvoudigs aan, maar vergemakkelijkt daarmee voor hem de weg naar iets moeilijkers. Keizer zegt dat hij niet zo in de sandwichformule gelooft:

Bestaan er wel goede sandwichformules? Ik ben sceptisch over sandwichformules en wacht met belangstelling het onderzoek af waaruit straks blijkt dat de bevolking van (o.a.) Zwolle-Zuid tot de best geïnformeerde mensen ter wereld behoort dankzij de retailformule van de wijkbibliotheek.

Nu vrees ik dat het verwijzen naar zo'n onderzoek ironisch (of wellicht cynisch) bedoeld is en dat er niet echt een plan bestaat om iets dergelijks eens te onderzoeken. Dat neemt niet weg dat het een goede manier zou kunnen zijn om te testen of waar je mee bezig bent het beoogde effect heeft. En dat is precies wat die ethologen en ecologen uit de SLOSS-discussie wél doen: ze tellen dieren en planten en ze maken computermodellen en berekeningen. De tegenpartij vecht dat dan weer aan met andere tellingen en andere modellen en dat leidt misschien niet meteen ergens toe, maar het geeft langzaam maar zeker toch inzicht denk ik, en het besef dat er niet één methode is waarmee je alle problemen kunt oplossen.

En dat is wat bij zo'n sandwichformule-discussie in de bibliotheek helaas ontbreekt: cijfers om naar te verwijzen. De een zegt: ik geloof in de formule, de ander zegt: ik niet. Maar daar kom je niet veel verder mee als je niet kunt aantonen op grond waarván je er al dan niet in gelooft.

Ik moet bekennen dat ik nog nooit van de term sandwichfomule gehoord had, of in elk geval herinnerde ik het me niet. Ik neem aan dat AH er ook mee werkt: als we nieuwe klanten trekken met een goedkope aanbieding dan nemen ze hopelijk ook meteen wat duurs mee en worden misschien zelfs vaste klant. Ik kan er natuurlijk weinig over zeggen, maar wat me opvalt is dat je af en toe, b.v. als de luiers in de aanbieding zijn, veel meer mensen bij AH ziet, die dan alleen een paar pakken luiers kopen. Er zal vast wel eens iemand klant worden door zo'n actie, maar ik heb het gevoel dat de meeste luierkopers daarna weer gewoon naar Bas van der Heijden en Aldi gaan. (Hoe ik dat zo goed kan zien, dat die mensen daarna niet meer terugkomen? Dat komt omdat het bevolkingsgroepen zijn die je normaal wat minder bij AH ziet. Zeg ik het zo politiek correct genoeg? Ik geef die mensen trouwens groot gelijk: Bas ís goedkoper en als AH hier niet toevallig op de hoek zat terwijl ik voor Bas 10 minuten moet fietsen, zou ik zeker vaker voor Bas kiezen. Maar ik dwaal af.)

Ik heb eerlijk gezegd het gevoel dat de retailbibliotheek vooral bedoeld is om mensen te trekken ('verleiden'): meer leners, meer uitleningen, meer overtuigingskracht tegenover de subsidieverstrekker. Dat lezen zo belangrijk is en leidt tot mediawijsheid e.d., dat wordt er wel vaak bijgehaald, maar ik denk wel eens dat men stiekem al dik tevreden is als alleen maar de uitleencijfers omhoog gaan. Wát die leners dan lezen doet er eigenlijk niet zo toe.

Of een retailbibliotheek leidt tot mediawijzere burgers lijkt me vrij lastig te onderzoeken, al zal het vast wel kunnen. Maar of de sandwichformule als je hem wat eenvoudiger definieert werkt, moet volgens mij wél te meten zijn. Zoals Bol.com kan zeggen: 'mensen die dit boek kozen, kochten ook...' moet toch ook voor de bibliotheek een programma te maken zijn met 'mensen die dit boek leenden, leenden ook...' En dan maar eens tellen of de lezers van de boeken van de bestsellerstafel tegelijkertijd (of de volgende keer) ook wel eens iets anders meenemen. En als blijkt dat ze dat inderdaad doen (of niet), dan 'het veld' ingaan en vragen waaróm ze dat doen (of niet) en of het wel voor henzelf is of misschien voor hun tante, enz. Een beetje zoals de ethologen dat aanpakken dus: met computermodellen én met 'ouderwets' veldwerk.

En dan hou je natuurlijk ook nog de principiële discussies of je álles wat mensen willen lezen wel moet subsidiëren en of je nog aan volksopvoeding moet doen enz., maar dan heb je in elk geval een paar cijfers waar je misschien iets mee kunt aantonen. En dan hebben de tegenstanders hopelijk ook cijfers, en dan komt er een polemiek in het Bibliotheekblad en dan heeft Tenaanval het naar haar zin. (En zelf zou ik het ook wel leuk vinden.)


Foto van een (vegetarische) sandwich hier gevonden.