Wat ik las 44

Ik heb een tijdje gedacht dat ik met de categorieën 'goed', 'slecht' en 'sympathiek' de meeste boeken wel zou kunnen indelen, maar Een vrouw op de vlucht voor een bericht van David Grossman laat zich hier in elk geval niet bij onderbrengen. Ik pieker al enkele dagen over een nieuwe term, maar ik kan niks bedenken. Het enige dat in me opkwam is 'noodzakelijk', maar het juiste woord is dat niet. Maar het zegt toch wel íets over het boek, d.w.z. over wat ik ervan vind, nl. dat er gedeelten in staan waarvan ik vind dat 'iedereen' ze eigenlijk zou moeten lezen. Het zijn stukken over oorlog en over hoe het is om soldaat te zijn. Voor wie zelf nooit actief bij een oorlog betrokken is geweest zijn boeken nodig om je daar een klein beetje een beeld van te geven, en dit boek is er een van. (En televisie en films dan? Ja, die ook, maar daarmee kom, je denk ik, minder te weten over wat mensen denken en hoe ze zich voelen.)

De oorlog in het boek van Grossman is de oorlog tussen Israël en zijn buurlanden en is daarmee een oorlog die voor de inwoners van de betrokken landen altijd op de achtergrond aanwezig is en die soms verhevigt tot gevechten, invallen, 'acties'. Deze oorlog bepaalt in hoge mate het leven van de hoofdpersonen van dit boek. Wie in Israël woont krijgt er altijd mee te maken, al zal het de een harder treffen dan de ander. Je moet zelf drie jaar in het leger en later geldt dat voor je kinderen. En in het 'gewone' leven is er altijd nog de angst voor aanslagen in de bus of op straat. (Om zijn kinderen iets leuks te geven als tegenwicht tegen die altijd aanwezige dreiging schreef Grosmann eerder Het zigzagkind en De stem van Tamar, twee boeken waar ik zonder aarzelen het etiket 'goed' op plak.)

Een vrouw op de vlucht voor een bericht is dik en ik vond het een beetje langdradig en wijdlopig, maar er zitten ook erg sterke stukken in. Het begin hoort meteen bij die sterke stukken: drie pubers van 16, de jongens Avram en Ilan en het meisje Ora ontmoeten elkaar in het ziekenhuis. Ze zijn als enigen overgebleven op de isoleerafdeling, vanwege complicaties die ze kregen tijdens een epidemie. Het is oorlog maar ze weten niet precies hoe het ervoor staat en of Israël, waar ze wonen, wint of verliest. Ze zoeken elkaar 's avonds in het donker op (blijkbaar is het ziekenhuis verduisterd) en praten. Hun kennismaking wordt meeslepend beschreven (ik vergat af en toe adem te halen). Er ontstaat een band die altijd blijft bestaan, in elk geval gedurende de jaren waarover het boek gaat.

Het stuk over de ontmoeting in het ziekenhuis is een soort prelude. Het 'echte' verhaal is een trektocht die Ora bijna 40 jaar later maakt over het Israëlpad, met Avram. Het was de bedoeling dat ze die tocht zou maken met haar zoon Ofer, nadat hij uit het leger was gekomen. Maar aan de vooravond van hun tocht, met de rugzakken al ingepakt, zegt hij tegen zijn moeder dat hij mee gaat doen aan een 'actie'. Hij hoeft weliswaar niet, want zijn diensttijd is voorbij, maar hij wil het zelf.

In plaats van met Ofer maakt Ora nu de tocht met Avram, die, zo ontdek je als lezer al vrij snel, de vader van Ofer blijkt te zijn. Ofer is opgevoed door Ilan en Ora, samen met zijn halfbroer Adam, zoon van Ilan. Avram is tijdens de Jom Kippoer-oorlog krijgsgevangen gemaakt door het Egyptische leger en gemarteld. Bij zijn terugkeer is hij lichamelijk en geestelijk zwaar beschadigd en hij kan de gedachte dat hij een kind op de wereld waarin deze dingen gebeuren heeft gezet niet aan en heeft zich altijd afzijdig gehouden. Min of meer hetzelfde had Ilan bij de geboorte van Adam. Hij verliet Ora en hun kind toen, maar toen Ora weer zwanger was kwam hij terug en werd een goede en leuke vader voor de beide jongens.

Dit klinkt allemaal misschien wat onwaarschijnlijk en lijkt misschien een te ingewikkelde constructie, maar ik vond het geheel toch wel overtuigend. Tijdens hun wandeling die een paar weken duurt vertelt Ora verhalen over Ofer (en ook over Adam), zodat Avram langzaamaan zijn zoon en het gezin waarin hij opgroeide leert kennen. Ilan en Adam zijn op dat moment ergens in Zuid-Amerika, omdat de relatie van Ilan en Ora was vastgelopen.

Ora heeft geen telefoon bij zich en wil van voorbijgangers of in winkels niets horen over het nieuws, als een soort vlucht voor de mogelijkheid dat Ofer zal omkomen. Aan het eind van het boek hoor je niet hoe het met hem is afgelopen. Wel heb je dan heel wat gelezen over het opgroeien van Adam en Ofer, over de vriendschap tussen de twee broers en over wat Avram en Ilan in de oorlog hebben meegemaakt. Er zitten zeer indringende stukken tussen die het boek beslist het lezen beslist maken. De nadelen van een zekere langdradigheid en de naar mijn smaak te vele uitweidingen maken het boek minder goed dan het misschien had kunnen zijn, maar ze horen op de een of andere manier ook wel weer bij het verhaal, omdat ze het soort uitstel bieden waar het verhaal juist over gaat.

Het is een boek over wat mensen elkaar kunnen aandoen en is daarmee een dramatisch boek. Het krijgt nog een extra dramatische lading omdat een zoon van Grossman in 2006 als soldaat is omgekomen in de tweede Libanonoorlog, terwijl zijn vader dit boek aan het schrijven was met ongeveer dezelfde gedachte als die van Ora: de hoop dat je door te blijven vertellen je kind in leven kunt houden.

Ik las, o.a. in dit interview, dat Grossman na de dood van zijn zoon Uri zichzelf overeind heeft weten te houden door aan het boek te blijven werken en het af te maken.