WELKOM OP MIJN WEBLOG

Dit blog is in de loop der jaren veranderd. Ooit ging het vooral over de bibliotheek, nu gaat het meer over lezen en taal. (Wie denkt: de bibliotheek gaat toch óók over lezen en taal, ziet dat anders dan ik.) Ooit werd het elke dag bijgehouden, nu minder regelmatig. Wat hetzelfde gebleven is: opmerkingen zijn van harte welkom.

dinsdag 16 december 2008

Wat ik lees

Al enkele weken lag het boek op me te wachten, maar ik zocht steeds uitvluchten om er niet aan te hoeven beginnen, zoals het lezen van Aaf Brand Corstius en Stan van Elderen. Maar uiteindelijk ben ik een paar dagen geleden toch begonnen in De Welwillenden van Jonathan Littell. (Wie er nog niets over gehoord heeft moet maar even op internet kijken of op de NRC-boekensite.) Het boek is dik en zwaar en daardoor onhandig voor in de trein en in bed, de plaatsen waar ik meestal lees. Maar dat is een slap excuus; wat me écht tegenhield is het onderwerp: een SS-er schrijft na de oorlog zijn oorlogservaringen op en confronteert de lezer met een visie die nog maar zelden in de 'officiële' literatuur aan bod is geweest, nl. de visie van iemand die er van overtuigd is dat het uitroeien van de joden nodig was. (Ik ken verder alleen Zie: liefde van David Grossman waarin de visie van een nazi uitgebreid aan bod komt.)

Ik heb nu zo'n 80 pagina's gelezen en ze waren zeer confronterend. Het verhaal dat de hoofdpersoon, Maximilien Aue, aan ons lezers vertelt gaat tot nu toe vooral over gebeurtenissen in de Oekraïne en wie Alles is verlicht van Foer en/of Verloren van Daniel Mendelsohn gelezen heeft zal begrijpen waar ik het over heb. Wie die boeken niet gelezen heeft moet misschien maar niet aan De Welwillenden beginnen. Foer biedt nog een soort troost en houvast door er literatuur van te maken, Mendelsohn door er een persoonlijk verhaal omheen te schrijven, maar Littell confronteert je zonder omwegen met het ergste van wat mensen elkaar kunnen aandoen.

Hij geeft je bovendien weinig kans om te denken dat je zelf beter bent. Zijn hoofdpersoon formuleert het zo:

De moderne geschiedenis heeft meen ik intussen afdoende bewezen dat iedereen, of vrijwel iedereen, in een bepaalde combinatie van omstandigheden doet wat hem wordt opgedragen: en neemt u mij niet kwalijk, maar er is weinig kans dat u een uitzondering bent, net zomin als ik. Als u geboren bent in een land en in een tijd waarin niemand uw vrouw en kinderen komt vermoorden, en waarin niemand u komt vragen andermans vrouw en kinderen te vermoorden, prijs dan de Heer en ga in vrede. Maar vergeet dit nooit: u hebt misschien meer geluk gehad dan ik, maar dat maakt u nog niet tot een beter mens.

Het is verwarrend om in de trein in dit boek te lezen en het op de plaats van bestemming in je tas te stoppen en over te gaan tot de orde van de dag. Het is ook verwarrend om te lezen over dingen die zo vreselijk zijn dat je misschien het boek zou moeten dichtdoen, maar toch gewoon door te blijven lezen. Dit boek lezen is een soort plicht die ik mezelf opleg. Niemand heeft er wat aan, dat besef ik. Ik raad het ook niemand aan. Alles is verlicht, ja dat kan ik wél aanraden, en dat is vreemd want er staat er eigenlijk hetzelfde in al is het heel anders vormgegeven. Aan die vorm moet het dus liggen, maar voorlopig kan ik niet uitleggen hoe dat komt en misschien lukt dat wel nooit.

21 opmerkingen:

  1. Dit boek ga ik zeker lezen. Het onderwerp fascineert en beangstigt mij. Uit onderzoek is gebleken dat hele "gewone" mensen, door ze te overtuigen van de noodzaak, tot wreedheid aangezet kunnen worden. Iets wat zij zelf niet voor mogelijk hielden.

    BeantwoordenVerwijderen
  2. Nou schrijver, je hebt je wel wat op de hals gehaald. Dit klinkt niet 'gezellig'. Wel wonderlijk dat je het vergelijkt met Alles is verlicht. Dat vond ik een prachtig boek, soms heftig of duizelingwekkend, maar ik had niet het idee dat ik in de krochten van de mens zat te kijken.

    Nou ja... misschien ook wel.

    Ik vind het knap en moedig dat iemand een boek als dit durft te schrijven. Het is zo not done, maatschappelijk onverantwoord. Ondanks verschillende experimenten waaruit blijkt dat echt elk mens kan veranderen in een beest. Ook jij en ik.

    We zeggen wel eens stoer 'het was een andere tijd, het waren de omstandigheden, wat zou je zelf hebben gedaan'. Maar wie durft welgemeend te antwoorden: ik weet niet wat ik zou hebben gedaan.

    En volgens mij blijft juist daarom deze hele bladzijde uit onze geschiedenis zo fascinerend. Vanuit onze veilige stoel, beschouwend, vaak in zwart-wit beelden, verwonderd over dat kuddegedrag, over de onmenselijkheid. Greep er dan niemand in? Iedereen kon toch zien dat dit fout zou aflopen?

    En dan de vraag: hebben we er van geleerd? Laten we dit echt nooit meer gebeuren? Ik ben er bang voor, schrijver. De mens is erg hardleers.

    Sterkte nog, met je zware reis.

    BeantwoordenVerwijderen
  3. Hmmm, misschien. Alles is verlicht heb ik na een paar bladzijden weggelegd, niet om door te komen.

    BeantwoordenVerwijderen
  4. Dag Sophieschoice,
    Ik hoor graag t.z.t. wat je van het boek vond. Doel je op dat onderzoek waarin mensen elkaar electrische schokken moesten toedienen? Dat was inderdaad letterlijk en figuurlijk 'schokkend' en liet je weinig illusies over wat je zelf gedaan zou hebben. Dat is het enige onderzoek dat ik ken op dit gebied, maar er zullen ongetwijfeld andere zijn.
    Groet, schrvrdzs

    BeantwoordenVerwijderen
  5. Dag Astrid,
    Ik vraag me al sinds ik hoorde wat zich in WO II heeft voorgedaan af: wat heeft mensen er toe gebracht om zo massaal en zo vol overtuiging de dingen te doen die in WO II gedaan zijn? Daarom zie ik het als een soort plicht t.o.v. mezelf om dit boek te lezen.
    De vergelijking met Alles is verlicht lag voor mijn gevoel voor de hand omdat wat ik tot nu toe van Littell las zich in de Oekraïne afspeelt. Mijn kennis over WO II is gering en over wat zich in de Oekraïne heeft voorgedaan wist ik eigenlijk niks tot ik er bij Foer en later bij Mendelsohn over las.

    Ik vond Alles is verlicht net als jij prachtig, maar ik herinner het me blijkbaar toch anders. Voor mijn gevoel waren Foers taal en humor instrumenten om je ertoe te brengen dóór te lezen terwijl je dingen las die je helemaal niet wilde weten en werkten ze eraan mee om de klap uiteindelijk extra hard te laten aankomen én om je in verwarring te brengen, omdat je moest lachen door het taalgebruik, terwijl je zou moeten huilen door wat je verteld werd. Ik vond dát denk ik uiteindelijk het allerknapste van dat boek.

    Wat we ervan geleerd hebben? Misschien hebben we hier in het westen een wat hogere gevoeligheid voor rascisme ontwikkeld, maar als je het wereldwijd bekijkt gebeurt wat in WO II gebeurde nog steeds op heel wat plaatsen.

    Wat wij vroeger op de catechisatie uit ons hoofd moesten leren, nl. dat de mens 'van nature geneigd is tot alle kwaad' klopt, vrees ik. Het gaat er om die natuur aan banden te leggen.

    Groet, schrvrdzs

    BeantwoordenVerwijderen
  6. Dag Henk,
    Dat Alles is verlicht je niet zou liggen is natuurlijk mogelijk, maar het is wél een boek dat je na een paar bladzijden nog niet kunt beoordelen. Ik dacht in het begin ook 'wat is dít in vredesnaam', maar omdat iemand het me had aangeraden en omdat Pieter Steinz het in de NRC zo geprezen had ging ik toch nog een poosje verder en begon het later zeer te waarderen.
    Het boek bevat eigenlijk twee verhalen, waarvan tenminste het ene je toch zou moeten aanspreken: een echt joods verhaal over een klein dorpje, met de wonderlijkste gebeurtenissen erin.
    Groet, schrvrdzs

    BeantwoordenVerwijderen
  7. @schrijverdezes: in Mendelsohn ben ik ook begonnen maar dat heb ik ook weggelegd, maar dat was meer omdat ik er toen geen energie voor had.

    Bij "Alles is verlicht" stoorde ik me meteen aan de taal, het "kijk mij eens literair "schrijven" of zoals de Fransen zeggen was de "l'art pour l'art".

    BeantwoordenVerwijderen
  8. Dag Henk,
    Dit lijkt wel chatten!
    Ik begijp geloof ik wel wat je bedoelt en inderdaad kun je Foer wel een 'mooischrijver' noemen. Toch kreeg ik in zijn boek uiteindelijk het gevoel dat die vorm een doel had: een boodschap verpakken die je onverpakt misschien niet aan zou kunnen. Zo ervoer (of is het tegenwoordig al ervaarde?) ik het althans. (Lees eventueel ook wat ik hierboven aan Astrid schreef.)

    Trouwens, tegen 'mooischrijven' op zich heb ik geloof ik ook niks, als het echt mooi is. Wat is er eigenlijk mis met l'art pour l'art?

    Mendelsohn vertelt eigenlijk hetzelfde verhaal, maar dan als non-fictie. Pieter Steinz, die heel enthousiast was over Alles is verlicht en er iets over schreef als 'Je zou wensen dat iedereen dit boek gelezen had zodat je er overal over zou kunnen praten', vond Verloren vele malen (ik geloof dat hij zelf 100x schreef) beter. Dat begreep ik dan weer niet, want ik vond juist het 'literaire' van Foer iets toevoegen. Mendelsohn vraagt inderdaad wat doorzettingsvermogen en ik vond het ook te breedsprakig, maar ik vond het de moeite zeker waard.
    Nu we het er toch over hebben, het indrukwekkendste en aangrijpendste boek over WO II vind ik Onbepaald door het lot van Imre Kertész.
    Groet, schrvrdzs

    BeantwoordenVerwijderen
  9. Dan wordt het "Onbepaald door het lot". Littell vind ik te dik.

    P.S: dit is veel leuker dan LibraryThing.

    BeantwoordenVerwijderen
  10. Het beroerde is dat boeken met een verschrikkelijk thema zo onontkoombaar interessant kunnen zijn. Een mens wil niet steeds aangename en onderhoudende boeken lezen, maar zoekt ook vaak iets wat z'n geest echt bezighoudt. Althans deze mens. Maar als je de door jou geciteerde alinea tot je door laat dringen, dan worden er meteen een paar gruwelijke conclusies opgerakeld: dat de beschaving slechts vernis is, dat de mens tot kwaad geneigd is,dat hij een ander een hoop ellende kan bezorgen om het eigen vege lijf te redden of om andere redenen.
    Primo Levi, Mario Benedetti, Durlacher,George Steiner en anderen,ze brachten die boodschap ook en hielden me behoorlijk uit de slaap.
    Je hoopt altijd weer dat het idioten zijn die kinderen opsluiten, martelen en verkrachten, incest plegen met hun dochters, sex-maatjes expres HIV-besmetting bezorgen, in de martelkelders gaan werken, maar helaas, dat gaat niet op. Ik probeer het vaak te verdringen en was van plan dit boek niet te gaan lezen. Maar als ik zie hoeveel het teweeg brengt aan reacties, dan denk ik toch ook weer: dát hoort een boek eigenlijk te doen: de geest bezetten.

    BeantwoordenVerwijderen
  11. Tja, wat kan ik nog toevoegen...

    @schrijver: Ik zal het boek nog eens lezen. Ik zie nu in dat er een laag (boodschap) is die ik over het hoofd heb gezien. Waarschijnlijk omdat ik werd afgeleid door de mooie taal, de pijnlijke 'humor' en die wonderlijke compositie.

    Mag ik je dan deze kersttip meegeven om het jaar mee af te sluiten?

    @henk: Dat je er niet in kwam, kan ik begrijpen, maar wegleggen doet volgens mij te weinig eer aan het boek. Ik heb ook liever een boek dat gelijk pakt, maar soms loont het om het een tweede kans te geven. Gemaakt mooischrijven, zo heb ik het nooit gevoeld. Maar mag ik je dan een tip geven: probeer anders eerst zijn Extreem luid & ongelooflijk dichtbij. Een toegankelijker verhaal, ook bijzonder van vorm en 'anders' mooi geschreven. Gun Safran Foer dan in ieder geval díe kans nog even!

    BeantwoordenVerwijderen
  12. @Astrid: ik zal er nog eens een nachtje over slapen...

    BeantwoordenVerwijderen
  13. Dag Henk,
    Onbepaald door het lot is een erg treurig boek, maar dat zal je niet verbazen.
    Het advies van Astrid om het m.b.t. Foer met Extreem luid & ongelooflijk dichtbij te proberen zou ik weer niet gegeven hebben omdat ik dat minder goed vond dan Alles is verlicht, hoewel ook de moeite waard.
    Inderdaad, leuker dan Librarything om het zo eens met een paar mensen over boeken te hebben. Met Librarything heb ik niks, behalve dat ik het leuk vind dat je de boeken die je aan het lezen bent ermee op je blog kunt zetten.
    Groet, schrvrdzs

    BeantwoordenVerwijderen
  14. Dag AvA,
    De schrijvers die je noemt ken ik min of meer, behalve George Steiner die ik helemaal niet ken. Je bent de eerste die ik tegenkom die iets van Mario Benedetti heeft gelezen, dat is leuk! Ik heb een jaar of 20 geleden bij toeval een boek van hem uit de bibliotheek meegenomen: Het uitstel en ik vond het erg mooi. Later las ik het nog een of misschien wel twee keer en ik bleef het mooi vinden. Een ander boek van hem, titel weet ik niet meer, beviel me veel minder en daar is het bij gebleven. Ik neem aan dat jij op iets anders doelt dan Het uitstel?

    De dingen die je noemt zijn volgens mij toch wel voorbeelden van 'gekte'. Wat in de oorlog gebeurde hoorde tot een systeem en dat maakt het toch anders geloof ik.

    Ik vind zelf niet dat het per se de taak van een boek (eigenlijk van de schrijver ervan dus) is om je aan het denken te zetten. Ik lees ook graag 'escape-literature', in mijn geval zijn dat meestal jeugdboeken, voor een ander b.v. detectives. Aan iets als 'chicklitt' waag ik me niet, maar dat is geheel intuïtief en berust dus op een vooroordeel.
    Groet, schrvrdzs

    BeantwoordenVerwijderen
  15. Dag Astrid,
    Dank voor de leestip, daar ben ik altijd blij mee. Ik geloof zelfs dat ik mensen een beetje beoordeel op grond van de leesadviezen die ik van ze kreeg... Of het lukt het boek dat je noemde nog dit jaar te lezen is de vraag, want ik heb nog zo'n 900 pagina's te gaan in Littell en ik ben inmiddels half-en-half van plan er toch nog maar een jeugdboek tussendoor te gaan lezen, b.v. in bed.
    Groet, schrvrdzs

    BeantwoordenVerwijderen
  16. Bedoel je dat ik met kerst iets anders zou moeten lezen?

    BeantwoordenVerwijderen
  17. Nee joh, ik bedoel dat ik je fijne feestdagen toe wens. Met Littel of een jeugdboek of met zelfs even helemaal niks.
    Maak er wat moois van.

    BeantwoordenVerwijderen
  18. Dag Astrid,
    Ik vond het nog een beetje vroeg voor die wens, vandaar mijn vraag... Ik moet eerst nog wat dagen werken. Verder moet ik rond deze tijd altijd aan mijn oma denken die placht te zeggen: 'Ik zal blieë weze as alles weer normèèl is.' Mijn idee!
    Groet, schrvrdzs

    BeantwoordenVerwijderen
  19. Dag Schrijver: ik kom nog even terug op "Onbepaald door het lot", het boek dat ik nu aan het lezen ben.

    Wist jij dat dit boek is verfilmd onder de titel Fateless?

    BeantwoordenVerwijderen
  20. Dag Henk,
    Nee, ik wist niet dat Onbepaald door het lot verfilmd is. Het lijkt me haast onmogelijk om dat goed te verfilmen. Ik denk niet dat ik er naar zal gaan kijken (als dat al mogelijk zou zijn), maar ik vind het interessant om het te weten, dankjewel.
    Ik ben benieuwd of het boek op jou net zo'n indruk zal maken als het op mij deed. Ik zag het, nog voor Kertész de Nobelprijs won, toevallig een keer op de bibliotheek en nam het mee omdat op de achterflap iets stond over heimwee naar het concentratiekamp. Dat vond ik zo bijzonder dat ik er meer van wilde weten. Het is een van de drie boeken die ik mij als het meest indrukwekkend herinner. (De andere zijn Reis naar het einde van de nacht van Céline en In ongenade van Coetzee.)
    Groet, schrvrdzs
    p.s. De andere boeken die ik van Kertész las vond ik, afgezien van Kaddisj voor een ongeboren kind, erg moeilijk tot vrijwel onbegrijpelijk. En ik heb er toch echt mijn best op gedaan omdat ik zo onder de indruk was van Onbepaald door het lot.

    BeantwoordenVerwijderen